تشخیص مشکلات اجرایی برای مدیران

 

یکی از سخت ترین کارهای هر مدیر یا ناظر این است که دلیل یک مشکل اجرایی را پیدا کند. از آنجا که تصمیم گیری برای حل این مشکل تاحد زیادی به تشخیص آن بستگی دارد، ارزیابی درست اهمیت بسیار زیادی پیدا می کند. در این مقاله، یک نمونه از فاکتورها و عواملی را طرح می کنیم که می تواند بر عملکرد کارمندان تاثیر بگذارد، تا عامل احتمالی یک مشکل اجرایی را کمتر نادیده بگیرید.

طبیعت عملکرد

عملکردهای کاری تحت تاثیر عوامل مختلفی هستند. وقتی عملکرد عالی باشد، درنتیجه موقعیت های مختلفی ایجاد شده است که به اتفاق هم تلاش کرده اند و این نتیجه عالی را به وجود آورده اند. درنتیجه، عملکرد عالی مستلزم این است که همه تاثیرات ممکن و مربوط بر روی آن در جای مناسب خود قرار داشته باشند.

متاسفانه، عملکرد ضعیف می تواند در نتیجه یک عامل خاص اتفاق افتاده باشد که به طور قابل ملاحظه ای تاثیرگذاری آن را کاهش می دهد. معمولاً یک مشکل اجرایی و عملکردی که کنترل و بازبینی روی آن صورت نگیرد، آنقدر گسترش می یابد که سایر تاثیرات نیز از مثبت به منفی تبدیل می شوند.

مدل 7 عاملی

ما 7 عامل را پیشنهاد می کنیم که می تواند بر سطح عملکرد فرد تاثیر بگذارد. این فاکتورها می توانند افزاینده باشند. برای آندسته از شما که درس محبوبتان در مدرسه ریاضی نبوده است، این یعنی عملکردتان به قدرت ضعیف ترین حلقه در زنجیره عوامل تعیین کننده خواهد بود. اگر در هر کدام از فاکتورهای زیر نقص داشتید، مطمئناً عملکرد شما دچار مشکل خواهد شد.

فاکتور 1:  استعداد

استعداد به توانایی ذاتی فرد برای انجام کارهای مختلف اطلاق می شود. هرکدام از ما، نقاط ضعف و قدرتی داریم که تعیین می کند می توانیم یک کار را یاد بگیریم یا نه. استعداد ضعیف در یک کار خاص به این معنی است که آن فرد هیچوقت نمی تواند یاد بگیرید که چطور باید آن کار را خوب یاد بگیرد، حتی وقتی بهترین پشتیبان ها را هم در آن زمینه داشته باشد. ارزیابی استعداد کاری فوق العاده دشوار است.

فاکتور 2:  سطح مهارت

حتی ساده ترین مسئولیت ها هم نیاز به مهارت دارد. تفاوت مهارت با استعداد در این است که تا سطحی که استعداد مقدور کند، قابل یادگیری هستند. برای ارزیابی اینکه نقص در عملکرد درنتیجه فقدان مهارت ایجاد شده است یا نه می توانید سوال کنید، "آیا اگر زندگی آن فرد به آن کار بستگی داشت، می توانست آنرا انجام دهد یا نه؟" اگر پاسخ آن منفی بود، آنوقت می توانیم بگوییم که مشکل سطح مهارت بوده است.

فاکتور 3: درک مسئولیت

فرد باید ذات آن کار را بفهمد و بداند که چه انتظاری از آن می رود. اگر این ارتباط مشخص وجود نداشته باشد، هر میزان مهارت و استعداد و انگیزه هم که فرد داشته باشد، هیچ تاثیر مثبتی روی عملکرد وی نخواهد داشت. مدیریت عملکرد یکی از راه های متداول برای انتقال درک از آن کار است. بهترین راه برای ارزیابی درک کارمند از آن وظیفه خاص، این است که سوالاتی طی آن عمل از او بپرسید.

فاکتور 4:  انتخاب به کار گیری تلاش

این فاکتور به همراه فاکتور بعدی، فاکتورهای انگیزه ای هستند. اگر یک فرد استعداد کاری را داشته باشد، مهارت آن را نیز کسب کرده باشد و درک خوبی هم از نحوه انجام آن داشته باشد، ممکن است عواملی وجود داشته باشد که فرد همه تلاش خود را برای انجام آن عمل خاص به کار نگیرد. این مشکل می تواند کاملاً شخصی یا مربوط به مخیط کار باشد. ارزیابی وجود مشکلات انگیزه ای کار بسیار دشواری است و به بهترین روش با آزمایش شاخص های رفتاری دیگر (غیبت فرد، شرکت نکردن در میتینگ ها، یا سایر عواملی که می تواند نشاندهنده فقدان انگیزه در وی باشد)  قابل انجام است.

فاکتور 5:  انتخاب میزان به کار گیری تلاش

گاهی اوقات مسئله به کار گرفتن یا نگرفتن تلاش و کوشش فرد نیست. یک کارمند ممکن است تلاش خیلی کمی را در کار بگذارد و درنتیجه کارش حاصل خوبی در بر نداشته باشد.

فاکتور 6:  پشتکار

عملکرد مستلزم این است که تلاشی که فرد به کار می گیرد، در طول زمان همچنان پابرجا باشد. این عامل انگیزشی می تواند منجر به پروژه هایی شود که شروع می شوند اما هیچوقت تکمیل نمی شوند. اگر کارمندی در انجام کارهای خود پشتکار نداشته باشد، می تواند نشاندهنده خستگی، ترس از شکست، یا نداشتن مهارت باشد. برای کشف دلیل این مسئله، نیاز به بحث های محتاطانه و دیپلماتیک است.

فاکتور 7:  عوامل خارجی

عملکرد می تواند به خاطر عواملی که خارج از کنترل فرد باشد نیز پایین بیاید. خود سازمان می تواند موانعی بر سر راه عملکرد افراد ایجاد کند یا ممکن است فرد همکاران یا مدیرانی داشته باشد که به هیچ وجه حس همگاری نداشته باشند. صحبت کردن با کارمند حین مدیریت عملکرد باید عوامل خارج از کنترلی که می تواند از پیشرفت او جلوگیری کند را نیز در نظر داشته باشد.  اگر به این عوامل خارجی اجازه ادامه یافتن داده شود، سطح انگیزه فرد پایین خواهد آمد و مشکل حادتر و پیچیده تر می شود.

نتیجه گیری

مشکلات اجرایی و عملکردی باید به محض اینکه اتفاق می افتند، رسیدگی شوند و برای این منظور می توان از عواملی که در بالا ذکر شد استفاده کرد. وقتی با کارفرما با همکاری و مساعدت کار کنید، کنترل و حل این مشکلات بسیار آسانتر خواهد شد.

اعتیاد و آنچه درباره آن باید دانست

تعریف اعتیاد:

 اعتیاد یعنی خو گرفتن و وابسته شدن جسمی‌، روانی و عصبی فرد به مواد مخدر که ترک یا فرار از آن ناممکن و یا بسیار مشکل است.

تفاوت عادت و اعتیاد:
« عـادت » و « اعتــیاد » دو اصطلاح و عنوانی هستند که در افکار عمومی به غلط مشابه و معادل هم در نظر گرفته می‌شوند در صورتی که اختلاف کلی و اساسی با هم دارند .
« عادت » در اصل عبارتست از تطابق موجود زنده با محیط زیـست یا شرایـط جدید و بی‌سابقه که در انسان انواع مختلف وجود دارد. « اعتیـاد » عبارتست از تطابق بدن با هر دارو یا ماده شیمیائی خارجی غیرلازمی به مدت طولانی که یکی از انواع عادات حیاتی یا عادات بیولوژیـکی محسوب می‌گردد . استعمال مداوم و طولانی مواد مخدر منجر به ایـجاد سخت‌تریـن انواع عادات حیـاتی در بدن میشود که همان « اعتیـاد به مواد مخدر » می‌ـباشد. تـریـاک یا تغییر « عـادت » عموماً سهل‌تر و سریع‌تر و بـدون عوارض سخت بوده و به مانند ترک اعتیاد با مـشکلات بزرگ روبرو نمی‌گردد.
در حالیکه « اعـتیاد » علاوه بر لطمات سنگین جانی و خـسارات مالی بسیـار و آماده کردن بـدن به انـواع بیـماری‌های جسمی و روحی گوناگون، از نظر تـرک و رهائی با مشکلات بزرگ و گاهی با زحمات و مشقات و سختـی‌ها و نامـلایمات بیشتری همراه است ولی البته نباید فراموش کنیم که «ترک اعتــیاد غیر ممکن نیست» و چون عنوان «اعتــیاد»‌ از طرفی اکثراً با « عادت »‌قابل اشتباه بوده و در تمام موارد نمی‌تواند مطابق با واقعیـت امر در استعمال طولانی داروهای مختلف و مواد ، صدق و تطابق نمایـد از اینروست که در سال‌های اخیر از طرف محافل علمی و پزشکی تعاریف دیگری انتخاب گردیده که بیش از همه تعاریـف سازمان بهداشت جهانی کامل‌تر و جامع‌تر و مطمئن‌تر و نیز قابل استفاده در تمام جهات استعمال مداوم داروها (اعم از مخدر و غیره ) بوده و آن انتخاب عنوان «وابستگی به دارو» است.

عوامل زمینه ساز مستعد کننده اعتیاد:
اعتیاد یک بیماری زیست شناختی، روانشناختی و اجتماعی است. عوامل متعددی در اتیولوژی مصرف مواد مخدر و اعتیاد موثر هستند که در تعامل با یکدیگر منجر به شروع مصرف و سپس اعتیاد می‌شوند. عوامل موثر بر فرد، محیط فرد و کلیه علل
و عوامل درهم بافته‌ای هستند که بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند. درک کلیه علل و عوامل زمینه‌ای موجب می‌شود تا روند پیشگیری، شناسایی، درمان و پیگیری به طور هدف‌مند طرح‌ریزی شود. بنابراین، آشنایی با عوامل زمینه ساز مستعد کننده در مقابل آن از دو جهت ضرورت دارد:

1- شناسایی افراد در معرض خطر اعتیاد و اقدام‌های پیشگیرانه لازم برای آنان؛
2- انتخاب نوع درمان و اقدام‌های خدماتی، حمایتی و مشاوره‌‌‌ای لازم برای معتادان.

عوامل مخاطره آمیز:
عوامل مخاطره آمیز مصرف مواد، شامل عوامل فردی، عوامل بین فردی و محیطی و عوامل اجتماعی است.

عوامل مخاطره آمیز فردی:

□ دوره نوجوانی
□ استعداد ارثی
□ نگرش مثبت به مواد
□ صفات شخصیتی
که صفات شخصیتی خود به سه بخش تقسیم می‌شود: صفات ضد اجتماعی؛ پرخاشگری؛ اعتماد به نفس پایین.
□ اختلالات روانی که شامل: افسردگی اساسی و فوبی می‌باشد.
□ موقعیت‌های مخاطره آمیز، که شامل: ترک تحصیل و بی‌سرپرستی می‌باشد.
عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی:
□ عوامل مربوط به خانواده، که موارد: غفلت از فرزندان، وجود الگوی نامناسب در خانواده و خانواده‌ی آشفته را شامل می‌شود.
□ عوامل مربوط به دوستان، از جمله: دوستان مصرف کننده مواد.
□ عوامل مربوط به مدرسه، که شامل: فقدان محدودیت و فقدان حمایت می‌شود.
□ عوامل مربوط به محل سکونت، از جمله: شیوع خشونت و اعمال خلاف.

عوامل مخاطره آمیز اجتماعی:

□ فقدان قوانین و مقررات جدی ضد مواد مخدر
□ بازار مواد
□ مصرف مواد به عنوان هنجار اجتماعی
□ کمبود فعالیت‌های جایگزین
□ کمبود امکانات حمایتی، مشاوره‌ای و درمانی
□ توسعه صنعتی، محرومیت اجتماعی- اقتصادی

پیشگیری از اعتیاد :

● پیشگیری از اعتیاد به انواع مخدر
● استراتژی‌های پیشگیری از اعتیاد
● برنامه ریزی پیشگیری از اعتیاد

● پیشگیری از اعتیاد به انواع مخدر
اعتیاد به مواد یکی از معضلات بهداشتی، روانی و اجتماعی جهان امروز است. اعتیاد به داروهای مجاز و غیرمجاز در چند دهة گذشتة بسیار فراگیر شده است و حاکی از بروز یک مشکل جدی درسلامت جسمی، روانی واجتماعی است.
مبارزه با اعتیاد درجهان بر سه روش کلی مبارزه باعرضه، درمان معتادان وفعالیت‌های پیشگیری در جهت کاهش تقاضا استوار می‌باشد. اگرچه مبارزه باعرضة‌ موادبسیار ضروری است و بدون آنها مشکل مواد بسیار بدتر از امروز می‌بود، لیکن این تلاش مشکل سوء مصرف واعتیاد را از بین نبرده است.
دریک بازار بزرگ باتقاضای زیاد نمی‌توان حتی به میزان کم مواد راکمیاب نمود یا قیمت آن را اضافه کرد. درچنین بازاری توزیع کنندگان و دلالان به قدری افزایش می‌یابند تا قیمت‌ها نسبتاً پائین باقی بمانند. در آمریکا از سال 1986 تا 1989 هزینه ای که صرف اجرای قوانین شد دو برابر گردیده اما در همان زمان قیمت کوکائین دربازار از 100 دلار به ازای هرکدام به 75 دلار تقلیل پیدا کرد. مطالعات مختلف نشان داده اند که تا وقتی تقاضا برای مواد زیاد است عرضه را نمی‌توان خیلی پائین آورد.
از طرف دیگر رویکرد درمانی نیز با مشکلات بسیاری مواجه است. بسیاری از افرادی که برای درمان مراجعه می‌کنند دچار عوارض جسمی، روانی واجتماعی جدی شده اند که برطرف کردن آن هزینه و وقت و انرژی زیادی صرف می‌کنند و میزان موفقیت نیز نامعلوم است. به دلیل پیچیدگی مشکلات اعتیاد، ساختار درمانی پیچیده ای مورد نیاز است تا همة ابعاد زندگی و الگوی رفتار مختلف معتادان رادربرگیرد، ساختارهائی مانند درمانگاههای ویژه معتادان، مراکز سم زدائی و بازپروری، کارگاه‌های حرفه ای و جوامع درمانی.
رویکرد پیشگیری در جهان عمر کوتاه تری دارد واز سی سال پیش به تلاش و مبارزه علیه اعتیاد اضافه شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهند که رویکرد پیشگیری نیز می‌بایست در کنار مبارزه با عرضه و رویکرد درمانی مورد توجه قرار گیرد. از سال 1980 میزان شیوع اعتیاد درکشورهائی که فعالیت‌های پیشگیری از اعتیاد را از طریق کاهش تقاضا با جدیت پیگیری می‌نمایند،‌کاهش قابل ملاحظه ای یافته است. به عنوان مثال، تعداد مصرف کنندگان مواد مخدر در امریکا در سال 1990، نسبت به سال 1985 به نصف تقلیل یافته است،‌که این تغییر مدیون فعالیت‌های پیشگیری از اعتیاد بود ه است.
لغت «پیشگیری» یعنی جلوگیری از وقوع یک اتفاق، از نظر بهداشتی، پیشگیری عبارت است از مداخله ای مثبت و اندیشمندانه برای مقابله با شرایط مضر قبل از اینکه منجر به اختلال یا ناتوانی شود.
هدف از پیشگیری اولیه پیشگیری از شروع اختلال است که منجر به کاهش میزان بروز (Incidence) ودرنتیجه،کاهش میزان شیوع (Prevalence) می‌گردد.

روش‌های پیشگیری اولیه عبارتند از:
1- از بین بردن علل
2- کاهش عوامل مخاطره آمیز
3- افزایش مقاومت فرد
4- جلوگیری از سرایت بیماری
 

● استراتژی‌های پیشگیری از اعتیاد

برای برنامه ریزی راههای موثر در پیشگیری از اعتیاد، ابتدا باید علل و عوامل موثر در شروع مصرف و اعتیاد به مواد را در نوجوانان و جوانان شناخت. عوامل ژنتیکی، شخصیتی، پسیکوپاتولوژیک،فارماکولوژیک، خانوادگی، محیطی و اجتماعی همگی دراتیولوژی سوء مصرف و اعتیاد موثر هستند و عوامل متعدد درمقابل بایکدیگر به سوء مصرف و سپس اعتیاد منجر می‌گردند.
برای انتخاب و به کارگیری مناسب استراتژی‌ها، دانستن نیازها و مشکلات و پتانسیل‌ها و توانائی‌های اجتماعی ضروری است. اجرای هربرنامة پیشگیری به شناخت دقیق منطقه،‌بررسی کامل وضعیت بهداشتی و روان شناختی و بررسی‌های همه گیرشناسی بستگی دارد تا به این وسیله عوامل موثر بر مصرف مواد آشکار شود. به عنوان مثال، باید شایع ترین نوع مادة مصرف و گروه سنی افراد در معرض خطر، موقعیت‌ها و محل‌های مصرف، باورهای نادرست وعوامل مخاطره آمیز، امکانات و منابع موجود را شناخت و براساس آن مدل فعالیت‌های پیشگیری را تعیین نمود. تحقیقات نشان داده اند که نمی‌توان یک روش واحد را به عنوان بهترین روش برای همه افراد و گروه‌ها انتخاب نمود. بهره گیری از استراتژی‌های مختلف برای تاثیر برشیوع اعتیاد ضروری است زیرا عوامل متفاوتی در ایجاد اعتیاد موثرند.

مهمترین استراتژهای پیشگیری از اعتیاد که درجهان از آنها استفاده می‌شود عبارتند از :
1- آگاهسازی افراد در مورد خطرات و مضرات مواد
2- افزایش مهارت‌های زندگی مانند مهارت تصمیم گیری، حل مسئله، ارتباطات اجتماعی
3- تقویت فعالیت‌های جایگزین به جای مواد برای ارضای نیازهای روانی اجتماعی نوجوانان وجوانان
4- مشاوره و مداخلة حین بحران، دربحران‌های مختلف در طول زندگی
5- ارتقاء فرهنگی و مذهبی
6- تقویت قوانین و مقررات مبارزه با مواد
7- درمان معتادان برای جلوگیری از سرایت اعتیاد

استراتژیهای فوق در قالب فعالیت‌های زیر مورد بحث قرار می‌گیرند:
1- فعالیت‌های متمرکز برفرد
2- فعالیت‌های متمرکز برآموزش و آگاه سازی والدین
3- فعالیت‌های متمرکز برمعلمان ومدرسه
4- فعالیت‌های پیشگیری بااستفاده از رسانه‌ها
5- فعالیت‌های پیشگیری از طریق محلهای کار و مکان‌های تجمع
6- فعالیت‌های پیشگیری با استفاده از شبکة مراقبت‌های بهداشتی اولیه
7- وضع واجرای قوانین و مقررات
 

فعالیت‌های متمرکز برفرد
مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر ابتلا به سوء مصرف مواد، دورة بلوغ و نوجوانی است. فرایند بلوغ یکی از بحرانی ترین دوره‌های زندگی هر فرد می‌باشد به طوری که این دوران، دوران طوفان و فشار خوانده شده است. باظهور بلوغ، مرحلة نوجوانی آغاز می‌شود. نوجوانی دورة انتقال (Transition) است. دوره ای که فرد قبل از اینکه خود را بیابد دچار اختلال یا اغتشاش در نقش خود (Role Confusion) و بحران هویت (Identity Crisis) می‌گردد. فردی که قبل از این به عنوان کودک به خوبی ایفای نقش می‌کرد، دربرخی از ابعاد تلاش می‌نماید نقش یک فرد بالغ را ایفا نماید. دراین دوره نوجوان در وضعیتی بین دو مرحلة کودکی و بزرگسالی قرار گرفته و زیرفشار و انتظارات این وضعیت قرار دارد.
ازطرف دیگر، تغییرات سریع جسمانی نوجوان سبب می‌شود تا احساس نامتناسب بودن نماید. این تغییرات فیزیکی منجر به اختلال تصویر فرد از خود (self image) می‌شود. این تصویرذهنی با تصویری که فرد ازخود در آئینه می‌بیند متفاوت است وشامل درک فرد از وضعیت جسمانی خود می‌باشد.
بنابراین، تحول بلوغ و نوجوانی، تصویرذهنی نوجوان از جسم و هویت شخصی اش را تهدید می‌کند. نوجوان، در نظر گرفتن تجربیات گذشته وقبول تحولات بلوغ، هویت خویش را از نو بازسازی می‌کند. حتی مخالفت وستیز نوجوان باوالدین و عصیان دربرابر ارزش‌ها و قدرت‌ها ودخالت‌های دیگران، برای تثبیت هویت وجدا نمودن هویت خویش از سایرین است.
این عوامل یعنی اغتشاش نقش و نیاز به ایفای نقش به عنوان یک فرد بالغ،‌اختلال در تصویر فرد از خود و نیاز به پذیرفته شدن از طرف دوستان و استقلال،‌نوجوان را به رفتارهائی مانند سیگار کشیدن یاسوء‌مصرف مواد دیگر سوق می‌دهد.
استراتژی‌هایی که اطلاعات،نگرش‌ها و رفتار کودکان و نوجوانان در مورد مواد و مهارت‌های تطابقی و اجتمای و نیازهای آنان را مورد هدف قرار می‌دهند، درحقیقت شایع ترین روش‌های پیشگیری هستند.
الف ـ دادن اطلاعات در مورد مضرات مصرف مواد:
این برنامه براین باور استوار است که مصرف مواد به دلیل فقدان آگاهی صحیح از زیان‌های مصرف مواد صورت می‌گیرد. اگر چه مطالعات نشان داده اند که استفاده از این روش به تنهائی تاثیر چندانی درکاهش اعتیاد ندارد، با این حال می‌بایست همواره به عنوان یکی از ( راه‌های اصلی مداخله دربرنامه‌های جامع پیشگیری، مورد استفاده قرار گیرد.)
ب ـ تاثیر برارزش‌ها و نگرش‌ها ( تغییر نگرش‌های مثبت و تثبیت نگرش‌های منفی نسبت به مصرف مواد مخدر:
نگرش‌ها (attitudes) عبارتند از باورهای فرد درمورد نتیجه و عاقبت هرکار و ارزشی که فرد برای این نتیجه قائل است. نگرش‌ها دلایل منطقی بروز رفتارهای هر فرد خاص می‌باشند. بدیهی است که قبل از شروع فعالیت‌های پیشگیری، مطالعه وشناخت باورها و نورم‌های هراجتماع اهمیت بسیاری دارد. مطالعات ثابت کرده اند که افرادی که نسبت به مواد نگرش‌ها و باورهای مثبت دارند احتمال مصرف و اعتیادشان بیشتر از کسانی است که نگرش‌های خنثی یا منفی دارند. لیکن تغییر یاایجاد نگرش‌هائی که به طور طولانی باقی بمانند کارآسانی نیست. تقویت نگرش‌های منفی یا تغییرنگرش‌ها از خنثی به منفی آسانتر از تغییرنگرش مثبت به منفی است.
متاسفانه اغلب برنامه‌های آگاه سازی از مدارس شروع می‌شوند درحالی که کودکان را باید از سنین کوچکتر که هنوز باورهایشان به طور کامل شکل نگرفته است مورد هدف قرا داد. نگرش‌ها و ارزش‌هائی که برپیشگیری از سوء مصرف مواد موثرند عبارتند از:
ـ ارزش‌های مذهبی
ـ اولویت دادن به ارزش‌های اجتماعی (Social values) به جای ارزش‌های شخصی و فردی (personal values)
ـ ارزش حس مسئولیت فردی
ـ ارزش سلامت فردی
ـ هرمصرفی ممکن است منجر به اعتیاد شود.
ـ‌ عادی نبودن مصرف مواد
ـ استفاده از ارزش دادن نوجوانان به ظاهر خود و پذیرفته شدن از طرف دیگران
ـ قابل اعتماد نبودن افراد معتاد
پ ـ آموزش مهارت‌های اجتماعی و تطابق با استرس‌ها
مهارتهای اجتماعی یعنی «توانائی انطباق کافی در روابط بین فردی». این روش برتئوری یادگیری اجتماعی (social learning Theory) استوار است. براساس این تئوری، یادگیری اجتماعی باتقویت‌های مثبت و منفی که فرد در نتیجة رفتار خود کسب می‌کند و مشاهدة رفتار دیگران و عواقب آن شکل می‌گیرد. به تدریج فرد توانائی پیش بینی عواقب رفتار خود و نگرش دیگران را در مورد رفتار خود کسب می‌نماید. این توانائی موجب تنظیم رفتار و درونی کردن تشویق‌ها و تنبیه‌ها و درنتیجه تغییر آن می‌شود. مطالعات مختلف نشان داده اند که آموزش مهارت‌های اجتماعی میزان سوء مصرف مواد ورفتارهای وابسته به آن مانند پرخاشگری، انزوا، فرار از مدرسه وخانه و سرقت را کاهش می‌دهد. برخی از مهارت‌های اجتماعی که کسب آن در پیشگیری از اعتیاد اهمیت دارد عبارتند از:
مهارت‌های ارتباطی (Communication skills)، توانائی اظهار نظر (assertiveness) توانائی مخالفت ورد کردن (rehearsal and resistance skills).
بهترین روش برای آموزش مهارت‌های اجتماعی استفاده ازتکنیک modeling می‌باشد که مبتنی بر تئوری یادگیری اجتماعی است.
ت ـ آموزش مقاومت در مقابل فشار‌های دوستان:
ارتباط و دوستی با همسالانی که مبتلا به سوئ مصرف مواد هستند،عامل مستعد کنندة قوی برای ابتلای نوجوانان به اعتیاد می‌باشد. طبق نتایج حاصل از تحقیقات در بیش از 60 درصد موارد،‌اولین مصرف باتعارف دوستان و همسالان صورت می‌گیرد. به خصوص همسالان درشروع مصرف سیگار و حشیش بسیار موثرند. برای خنثی نمودن تاثیرنگرش‌ها و فشارهای دوستان، از آموزش مقاومت در مقابل فشار دوستان استفاده می‌شود. درحال حاضر،‌استفاده از این روش بسیار متداول شده است،‌ وهمراه با روش ایجاد نگرش منفی نسبت به مواد به کار می‌رود. مطالعات نشان داده اند که استفادة همزمان از این دو روش میزان بروز سوء مصرف مواد را کاهش داده و سن اولین مصرف را نیز به تاخیر می‌اندازد. با این روش، به کودکان و نوجوانان می‌آموزیم که چگونه و با چه پاسخ‌هایا رفتارهائی خود را از موقعیت‌های ناراحت کننده ای که در اثر فشار دیگران به وجود می‌آید،‌رها نمایند.
ث ـ‌ شناسائی افراد در معرض خطر و اقدامات لازم:
عوامل شخصیتی مختلفی بامصرف مواد در نوجوانان ارتباط دارند. از این میان، بروز برخی از صفات بیشتر نشان دهندة‌ احتمال اعتیاد فرد در آینده هستند وبه طور کلی فردی را تصویر می‌کشد که با ارزش‌ها یا ساختارهای اجتماعی (مانند خانواده، مدرسه، مذهب) ‌پیوندی ندارد. این صفات عبارتنداز: کمبود اعتماد به نفس،‌طغیان گری،‌عدم پذیرش ارزش‌های سنتی، تمایل شدید به کسب هیجان،‌تمایل شدید به انحراف،مقاومت درمقابل قدرت، نیاز به شدید استقلال، احساس عدم کنترل بر زندگی خود. علاوه برموارد فوق شواهد مختلفی از استعداد ارثی ابتلا به اعتیاد وجود دارد.
برخی از اوقات فرد هنگام روبرو شدن با استرس‌های گوناگون درمعرض خطر قرار می‌گیرند.
انواع استرس‌ها عبارتند از :
ـ حوادث مهم زندگی
ـ مشکلات روزمره
ج ـ ارضای نیازهای اجتماعی و روانی نوجوانان
چ- ‌الگوبخشی و آموزش از طریق همسالان
 

فعالیت‌های پیشگیری متمرکز بر آموزش و آگاه سازی والدین
کودکان بیش از همه از والدین خود تاثیر می‌پذیرند. آگاه سازی والدین یکی از مهم ترین بخش‌های موثر در هر برنامة‌ پیشگیری از اعتیاد می‌باشد. برخلاف نوجوانان که معمولاً شیوع مصرف را بیش از حد واقعی آن فرض می‌کنند، مطالعات مختلف نشان داده‌اند که همواره والدین میزان شیوع سوء مصرف مواد را کمتر از میزان و اقعی آن تخمین می‌زنند و درنتیجه خطر آن را نیز احساس نمی‌کنند و اغلب باور ندارند که این مشکل برای فرزندان آنها نیز ممکن است پیش بیاید.
درابتدا والدین باید از خطر اعتیاد آگاه شده و در مورد پیشگیری از آن احساس مسئولیت نمایند.
این آگاه سازی می‌بایست به طور مکرر از راه‌های مختلف مانند خواندن کتاب، جزوه،‌روزنامه،‌شرکت در جلسات مشاوره،‌سمینار، پیوستن به تشکیلات والدین انجام شود. آگاه سازی والدین شامل ابعاد مختلف می‌باشد که به آنها اشاره می‌شود:
الف ـ آموزش اطلاعات لازم در مورد مواد
ب ـ افزایش مهارت لازم برای ساختن پیوندهای قوی خانوادگی
ـ برقراری ارتباط صمیمانه با کودکان
ـ بالابردن اعتماد به نفس
ـ ایجاد سیستم ارزشی قوی
پ ـ وضع مقررات واضح درخانواده
ت ـ آموزش الگوی خوب بودن
ث ـ تشویق فعالیت‌های سالم و خلاق
ج ـ‌ ترغیب تشکیلات و الدین
 

اجرای فعالیت‌های پیشگیری از طریق مدرسه ومعلمان
ساختار مدرسه دربرنامه‌های وسیع پیشگیری سهم به سزائی دارد. هزینة ملاحظاتی که از طریق مدرسه صورت می‌گیرند نسبتاً کمتر است. همراهی مدرسه در برنامه‌های جامع اجتماعی موجب می‌شود تا پیام‌ها، ارزش‌ها و نگرش‌های واحدی به نوجوانان منتقل شود. هنگامی که از ساختار مدرسه درعملیات پیشگیری استفاده می‌شود، نمی‌توان تنها افرادی را که بیشتر درمعرض خطر هستند (‌مانند کسانی که دارای صفات شخصیتی مستعد کننده می‌باشند) تحت پوشش قرار داد، زیرا این خطر وجود دارد که به آنان مارک «داشتن پتانسیل اعتیاد» زده شده و این پیام به فرد داده شود که «در آینده معتاد خواهی شد.»
الف ـ دخالت دادن والدین به روش‌های زیر:
ـ برگزاری جلساتی برای آگاه کردن والدین از خطر مواد و دادن آموزش‌های لازم
ـ دادن جزوه‌ها یابروشورهای آموزشی به والدین
ـ ترغیب والدین به شرکت در تشکیلات والدین از طریق انجمن اولیاء و مربیان برای ایفای نقش‌های فعال تر
ب ـ برگزاری دوره‌های آموزشی یا روش‌های تغییر نگرش دانش آموزان
پ ـ وضع مقررات واضح دررابطه با مواد
ت ـ ‌ایجاد امکانات مشاوره ودرمان
ث ـ آگاه سازی معلمان
ج ـ اصلاح روش تدریس و برخورد بادانش آموزان
چ ـ آموزش مهارتهای ارجاع دادن
ح ـ استفاده از معلمان برای آموزش اطلاعات

فعالیت‌های پیشگیری با استفاده از رسانه‌ها
رسانه‌ها در شکل دادن و تقویت هنجارهای اجتماعی بسیار اهمیت دارند. از این میان،‌رادیو و تلویزیون نفوذ بیشتری دارند ولی نقش روزنامه‌ها و مجلات، پوسترها و آگهی‌های تبلیغاتی را در ایجاد نگرش‌ها و ارزش‌ها نباید نادیده گرفت. برنامه‌های پیشگیری که از ساختار رسانه‌ها استفاده می‌کنند، هنگامی موفقیت بیشتری خواهند داشت که با استراتژی‌های دیگر همراه شوند، زیرا مطالعاتی که بر تاثیر رسانه‌ها شده، نشان داده اند که اگرچه رسانه‌ها موجب افزایش آگاهی جمعیت هدف می‌شوند، اما به تنهائی نمی‌توانند تغییر محسوسی در رفتار آنان ایجاد نمایند.
روش‌هائی که در رسانه‌های مد نظر قرار می‌گیرند عبارتند از:
الف ـ ارتباط با نویسندگان و کارگردانان
ب ـ استفاده از چهره‌های محبوب در رسانه‌ها
پ ـ استفاده از معتادان آسیب دیده در رسانه‌ها
ت ـ ‌استفاده از سایر روش‌های مکمل مانند جلسات بحث، نقد و تبادل نظر درمورد محتوای فیلم‌های نمایش داده شده و...
 

اجرای فعالیت‌های پیشگیری از طریق محل‌های کار و مکان‌های تجمع
سوء‌مصرف مواد، دربعضی از شاغلین و برخی از مکان‌های اشتغال شایع تر است، به همین دلیل،‌بازدهی کار و سلامت کارکنان در معرض خطر قرار می‌گیرد. مکان‌هائی که کارکنان آن را جوانان تشکیل می‌دهند( سرباز خانه‌ها، کارخانه‌ها، دانشگاهها و واحدهای حمل ونقل) و فرایند کار با استرس بیشتری همراه است، مکان‌های مخاطره آمیزی هستند که به توجه بیشتری نیاز داشته و در اولویت قرار دارند. استراتژی‌های پیشگیری از طریق محل کار عبارتند از :
الف ـ آگاه سازی مدیران،مسئولان و کارفرمایان
ب ـ ایجاد امکانات مشاوره و درمان
پ ـ وضع واجرای قوانین مربوط به سوء مصرف، حمل یا فروش مواد
ت ـ آموزش و تقویت بهداشت عمومی‌
 

● برنامه ریزی پیشگیری از اعتیاد

مراحل تدوین یک برنامه پیشگیری از اعتیاد عبارتند از :
1- سنجش نیازها (Needs assessment)
2- تعیین اهداف کلی پیشگیری (Development of goals)
3- تعیین اهداف عینی (Development of resources)
4- شناسائی منابع مورد نیاز (Identification of resources)
5- شناسائی منابع مالی موجود (Identification of existing funding resources)
6- مشخص نمودن وظایف مدیریت و راهبری (Assignment of leadership tasks)
7- اقدام (Implementation)
8 -ارزیابی (Evaluation)
9- بازبینی برنامه (program revision)

درمان اعتیاد

● اهداف و مراحل درمان اعتیاد
● هدف از درمان اعتیاد چیست ؟
● روان درمانی فردی
● خانواده درمانی
● گروه درمانی
● قدم های دوازده گانه
● اجتماع درمانی
● کار درمانی
● مذهبی درمانی
● نقش فعالیت های بدنی در درمان اعتیاد

● اهداف و مراحل درمان اعتیاد
درمان معتاد یک فرآیند است و از زمانی شروع می شود که فرد مصرف کننده مواد مخدر به مراکز درمانی مراجعه می کند و فرد معتاد تحت یک برنامه درمانی خاص قرار می گیرد این برنامه ممکن است تا زمانی که فرد به بالاترین سطح بهداشتی و احساس خوب بودن برسد ادامه یابد.
برای موفقیت دردرمان بایستی سازمان ها و ارگانهای مختلف مثل سازمانهای بهداشتی آموزشی حقوقی رفاه اجتماعی و آموزش شغلی نیز در گیر شوند و واضح است که درمان معتادان بدون توجه به مسائل روانی فرهنگی اجتماعی و خانوادگی آنان نمی تواند موفق باشد .
نکته مهم در درمان این است که به فرد معتاد به عنوان یک اسان و یک عضو جامعه که درحال حاضر نیازمند کمک است نگریسته شود نه مثل یک فرد خاطی مجرم و گناه کار که مستوجب کیفرو یا دلسوزی است .
از نکات مهم دیگر که لازم است در درمان اعتیاد به آن توجه کرد اینست که از یک طرف معتاد نسبت به درمان یک نگرش دو گانه ای دارد به ا ین صورت که علی رغم میل دائمی برای ترک و تصمیم های مکرر جهت ترک از مراجعه به مراکز درمانی به علت اینکه مصرف مواد مخدر خلاف عرف و ارزش های جامعه است اکراه دارد و از طرف دیگر معتاد ممکن است با اصرار والدین همسر خواهر یا برادر دوستان معلمان و یا روسای محل کار برای ترک مراجعه کرده باشد .
در این حالت باید دقت شود که احتمال عدم همکاری بیمار یا بروز حالت های دفاعی وخصمانه وجود دار بنابرراین می بینیم که اولین برخورد و نحوه ارتباط با فرد معتاد و جلب اعتماد او نقشی مهم در روند درمان ایفا می کند بعد از پیدایش این ارتباط واعتماد لازم است که برای درمان وی نیز تشویق صورت گیرد.

ما چرا باید یک معتاد رابرای درمان تشویق کرد؟
1-چون مصرف مواد مخدر ایجاد وابستگی جسمی و روانی می کند و علی رغم میل دائمی برای ترک تصمیم به ترک مشکل است
2-اعتیاد باعث از دست دادن حمایتهای خانوادگی و اجتماعی شده و فردتنها میشود بنابر این معتاد نیازمند کمک است
3-معاشرت با دوستان و افراد معتاد فرد را به ادامه مصرف مواد تشویق می کند
4-معتاد معمولا از احتمال بهبودی ناامید و نسبت به درمان بد بین است
5-برخی از معتادان از خطرها و عواقب مصرف مواد اطلاعی ندارند و یا مشکلاتی ناشی از آن را انکار می کنند
بنابراین لازم است به خاطر داشته باشیم که یکی از وظایف مهم افراد جامعه تشویق معتادان به درمان است

چگونه می توان معتادان را به درمان تشویق کرد؟
1-با تشریح خطرات وعواقب مصرف مواد
2-به معتاد اطمینان دهیم که با مراجعه به مراکز درمانی به او کمک می شود تا با کمترین درد و ناراحتی اعتیاد را کنار بگذارد
3-به بیمار اطمینان دهیم در صورت تصمیم قطعی موفق به ترک خواهد شد ومثالهایی از افرادی که موفق به ترک شده اند برای او بیاورند
در مواردی که فرد مبتلا تلاش کرده مصرف مواد را ترک کند ولی موفق نشده است و احساس ناامیدی می کند به او تذکر دهید که بسیاری از افراد قبل از موفقیت کامل در درمان بارها و بارها کوشش کرده و نهایتا موفق گردیده اند
4-به معتاد اطمینان دهیم در صورت ترک اعتیاد دوستان جدیدی پیدا خواهد کرد و خانواده و اطرافیان او را در جمع خود خواهند پذیرفت.

● هدف از درمان اعتیاد چیست ؟
1- رسیدن به شیوه زندگی بدون مواد
2- کمک به افزایش عملکرد فرددر جنبه های مختلف زندگی
3- جلوگیری از پیدایش مجدداعتیاد
برای رسیدن به این اهداف نیاز به یک برنامه درمان خاص داریم بطور کلی درمان معتاد شامل دو مرحله است :
- مرحله اول دوره سم زادائی
- مرحله دوم دوره توانبخشی

مرحله اول:
این مرحله بسته به نوع و مقدار ماده مصرفی وطول مدت اعتیاد بطور متوسط 10 تا 15 روز طول می کشد و با وجودیکه علائم خماری دراین مرحله برای فرد معتاد سخت وبرای دیگر افرادی که از معتاد مراقبت می کنند ممکن است ناراحت کنند باشد ولی خوشبختانه خطری از نظر مرگ و میرندارد .

مرحله دوم:
این مرحله مهمترین و حساس ترین زمان برای رسیدن به اهداف درمانی است که اگر در مراقبت از معتاد سهل انگاری صورت گیرد درمان بی نتیجه خواهد بود دراین مرحله بیشتر به علل و عواملی که باعث گرایش فرد به اعتیاد می شود توجه شده و عمدتا از درمان های غیر داروئی مثل روان درمانی فردی ،گروهی، خانواده درمانی، مشاوره، کاردرمانی و درمانهای مذهبی و روحانی وحتی ورزش درمانی بمنظور استمراردرمان و جلوگیری از باگشت مجدد به اعتیاد بهره گرفته می شود .

● روان درمانی فردی

در روان فردی معتادین به مواد مخدر مسائل بسیار مهم و سودمندی در نظر گرفته می شود که از جمله آنها ایجاد رابطه مثبت با بیمار معتاد از طریق پذیرش بی قید و شرط او بعنوان یک انسان دردمند و نیازمند آشنا نمودن بیمار با ویژگیهای شخصیتش از طریق روش های روانکاوانه به منظور ایجاد تغییر یا تعدیل لازم در آن ویژگی ها تقویت صفات مثبت شخصیتی و تصحیح افکار و اعتقادات افراطی از طریق بحث های شناختی آموزش مهارت های اجتماعی به منظور توانا ساختن بیمار در برخورد مناسب با موقعیت های اجتماعی آموزش مهارتهای مقابله با استرس وروش های مناسب حل مسئله در بحران های زندگی و ستفاده بهینه از استعدادها خود می توان اشاره نمود
دران نوع از روان درمانی ملاک بهبودی عبارت است از تغییر در باورها و نگرش ها بالا بردن اعتماد به نفس احساس خودکفائی لذت اززندگی و ارتباط سالم با دیگران که همه این تغییرات از اهمیت بسزائی برخوردار است .

● خانواده درمانی

روان درمانی خانواده :باتوجه به اینکه اختلالات رفتاری فرزندان با مشکلات روانی پدرو مادر ارتباط دارد میتواندر اغلب موارد فرض را بر این گذاشت که اختلال رفتاری فرزندان از بافت زندگی خانواده او نشات میگیرد ناراحتی کودک اغلب نشانه وجود اختلال عصبی در مجموعه خانواده اونیز توجه داشت تحلیل های روانی حاکی از آن است که سستی درانجام وظایف سرپرستی از جانب پدرو مادر معمولا پایه غیر منطقی داشته واغلب ناشی از اختلال عصبی و بدور از کنترل آنها صورت میگیرد دراغلب موارد قصد وعمدی در کار نیست بیشتر والدین میخواهند پدر و مادر های خوبی باشند و کاری در جهت منافع فرزندان صورت دهند اما با کمال تعجب آنچه در عمل انجام میدهند با تصویرایده آلی که در ذهن خود دارند مطابقت نمی کند برای درمان کودکان باید به والدین توجه نمود اما فقط با توجیه و آموزش نمیتوان طرز تلقی های پدر و مادر را اصلاح کرد برای رسیدن به این مهم بایستی به روشهای روان درمانی اقدام نمود و دراین بین یکی از شاخه های مهم روان درمانی خانواده درمانی است –خانواده درمانی به عنوان راهی جدید برای رویا رویی با آن دسته از مشکلات انسان که قبلا به وسیله یکی از اشکال گوناگون رواندرمانی فردی با آن برخورد می شد شکل گرفت واکنون یک شیوه تازه و ارائه مفهومی جدید از نحوه بوجود آمدن مشکلات است پیش از این تصورمی شد که مشکلات مذکور عمدتا نتبجه فرآیندهای روانی درونی با آسیب شناسی روانی فرد باشند ولذا عقیده برآن بود که ریشه اغلب مشکلات در تجارب اوایل کودکی است در حالی که رویکرد خانواداگی براین باور استوار گشته که این مشکلات به تعاملات فعلی موجود میان افراد خانواده و گاهی اوقات میان افراد و دیگر سیستم های اجتماعی مربوط هستند در واقع علت مشکلات افراد درسیستم های اجتماعی با وضعیت حال حاضر آنها فهمیده می شود ونه از تاریخچه و شرح حال گذشته آنها خانواده برای حفظ تعادل خود در مقابل تغییر چه در جهت مثبت و چه در جهت منفی مقابله می کند اگر فرزند سر به راه خانواده شب دیر به خانواده بیاید خانوماده در مقابلش می ایستد و بالعکس اگر فرزند نااهل خانواده پس از عدم پذیرش وی سر به راه شود خانواده فشار خود را برای تداوم نابهنجاری او افزایش می دهد رفتار نابهنجار معلول رفتار متقابل اعضای خانواده با یکدیگر است از نقطه نظر این دیدگاه بیماری فرد حتما به رابطه او با همسر و خانواده وی مربوط می شود.

● گروه درمانی

روان درمانی گروهی یک نوع درمان کاملا پذیرفته شده روانشناختی است که از تعاملات سازنده بین اعضا و مداخلات یک رهبر آموزش دیده جهت تغییر رفتار غیر انطباقی تفکرات و احساسات افراد مبتلا به نارضایتی استفاده می نماید. طی دهه های گذشته تعداد قابل ملاحظه ای از بیماران روانی توسط گروه درمانی مداوا شده اند گروه درمانی برای بیماران بستری سرپائی و در خیلی دیگر از موقعیت های اجتماعی قابل اجرا می باشد همچنین بربخی اصول رواندرمانی گروهی با موفقیت زیادی در زمینه های اقتصادی آموزشی و به صورت گروههای رویا روی کاربد داشته است.
بسیاری از مسائل و مطالب عنوان شده در روان درمانی گروهی در زندگی روزانه ما بسادگی اتفاق می افتد تدابیر درمان که مهمترین مسئله مورد بحث در روان درمانی گروهی است تنها به گروه درمانی اختصاص ندارد بلکه در هر گروه عادی کم و بیش وجود دارد بطور عادی ما درزندگی روزمره خود با افراد و گروه های مختلفی ارتباط داریم که این روابط برای سلامتی ما لازم است البته همه روابط زمینه سلامت بخشی ندارند و حتی بعضی از روابط نیز ناسالم و بیماری زا هستند.
آن دسته از روابط فیمابین افراد که توام با ریا و تزویر و فخر فروشی باشد و همچنین روابط توام با فشار تحقیر روابطی ناسالم و صمیمانه رابطه ای است که از نظر روانشناسی نیازهای روانی انسان را ارضا می کند و هر انسانی با تمام وجود آنرا طلب می کند.
روان درمانی گروهی چیزی جز ارائه شناخت و تصحیح رفتار بیمار گونه نیست رفتاری که باعث شده دیگران از فرد فاصله یگیرند واو تنها منزوی گردد شاید یکی ازعلل رشد درمان های روانی در جوامع بزرگ و پیشرفته مسئله تنهائی و بی همدمی افراد باشد بنابراین روان درمانی گروهی زمانی ضرورت پیدا می کند که نیازاجتماعی فرد در ارتباط با دیگران برآورده نشده و یا محیط به گونه ای است که هر چند روابط انسانی به حد کافی وجود دارد ولی روابط موجود غلط و ناسالم می باشد.
دربررسیهای کلینیکی به عمل آمده ازمعتادین مشخص شده است که اغلب آنها قبل از اعتیاد دچار بیماری افسردگی بوده و درروابط درون فردی و بین فردی دارای مشکل هستند معتادین معمولا با خانواده خود روابط سالمی ندارند. همچنین با گروه های طبیعی اجتماعی نیز دچار مشکل هستند بنابر این پس از طی دوره سم زدایی و ترک جسمی بایستی شرکت در جلسات گروه درمانی با جدیت دنیال شود تا خلاء روابط ناسالمی که قبلا در گروه های طبیعی داشته است برطرف گردد و روابط بین فردی بتدریج بهبود یابد. ناگفته نماند که بر اثر تعامل ایجاد شده در گروه علاوه بر بهبودی روابط بین فردی روابط درون فردی معتادان نیز دستخوش تحول گردیده و نگرش های فردی نسبت به خود مثبت شده و نهایتا درمان کامل دنبال می شود.

گروههای خود یار
معتادان گمنام یک منبع یا یک سازمان غیر انتفاعی بین المللی متشکل از معتادان در حال بهبودی است که به شکل محلی و منطقه ای در بیش از 60 کشور جهان مشغول به فعالیت میباشند اعضاء انجمن معتادان گمنام از یکدیگر یاد میگیرند که چگونه بدون مواد مخدر زندگی کنند و به چه طریق از اثراتی که اعتیاد در زندگیشان گذارده است بهبود یابند.

چه کسانی اعضای معتادان گمنام هستند؟
هر کس که مایل به قطع مصرف ماده مخدر باشد میتواند به عضویت معتادان گمنام در آید عضویت دراین انجمن محدود به مصرف کنندگان هیچ نوع ماده مخدر بخصوصی نیست و هر کس با هر گونه ماده مخدر قانونی و غیر قانونی الکل هم جز مواد مخدر محسوب میشودمیتواند به عضومیت معتادان گمنام در آید.

جلسات معتادان گمنام
زیر بنای گروه و طرز برخورد اصولی واساسی معتادان گمنام با مسئله بهبودی برپایه ارزش درمانی استوار است اعضای این انجمن با در میان گذاشتن تجربیات ونحوه بهبودی خود از اعتیاد فعالانه در جلسات شرکت میکنند جلسات معتادان گمنام حالتی غیر رسمی دارد و در مکانهایی که توسط گروهها اجراره شده اند برگزار میشودرهبری جلسات وانجام بقیه امور آن را اعضای جلسه بطور نوبتی وم داوطلبانه برعهده میگیرند کلیه مخارج جلسات معتادان گمنام و خدمات دیگر از طریق کمک مالی داوطلبانه اعضا و فروش نشریات تامین میشود هیچ گونه کمک مالی از افراد غیر عضو پذیرفته نمیشود.
اکثر جلسات معتادان گمنام بطور مرتب در همان محل و طبق برنامه زمانی همه هفته تشکیل میشود محل این جلسات معمولا از میان مکانها مؤسسات عمومی وعام المنفعه انتخاب میشود جلسات معمولا دو نوعند:
جلسات علنی یا باز و جلسات غیر علنی یا بسته حضور در جلسات علنی برای عموم آزاد است جلسات غیر علنی فقط با حضور معتادان برگزار میشوددستور جلسه و موضوع صحبت در هر یک از جلسات با یکدیگر تفاوتهای زیادی دارند در تعدادی از جلسات موضوع خاصی انتخاب میشود و برخی جلسات مخصوص سئوال وجواب هستند ولی هدف جلسات همیشه یکی است و آن بوجودآوردن یک محیط مطمئن و مناسب برای بهبودی فرد میباشد.

روش کار معتادان گمنام
همیاری و کمک معتادان به یکدیگر بمنظور بهبودی پایه و اساس کار معتادان گمنان است اعضای این انجمن بطورمرتب جهت در میان گذاشتن تجربیات بهبودی خود گرد هم میایند و همچنین اعضای با تجربه تر که به آنها راهنما گفته میشومد شخصا به اعضای جدیدتر کمک میکنند.
قدمهای دوازده گانه اصولی ترین برنامه معتادان گمنام هستند و به منزله قلب این انجمن میباشند این قدمهایکسری دستورالعملهای شخصی را جهت بهبودی ارائه میدهد با بکارگیری این دستورالعملها و تماس نزدیک و دائم باسایر اعضا در نتیجه معتادان میآموزندکه چگومنه ا ز مصرف مواد مخدر خودداری کنند و با فراز و نشیبهای زندگی روبرو شوند.

● قدم های دوازده گانه

این قدمها اصولی هستند که بهبودی را ممکن می سازند
1- ما اقرار کردیم که در مقابل اعتیادمان عاجز بودیم و زندگیمان آشفته گردیده بود.
2- ما به این باومر رسیدیم که نیرویی برتر از خودمان می تواند سلامت عقل را به ما باز گرداند.
3- تصمیم گرفتیم که اراده و زندگی خود را به خداوند بدان گونه که او را درک کردیم بسپاریم.
4- ما یک ترازنامه اخلاقی بی باکانه و جسورانه از خود تهیه کردیم .
5- ما چگونگی دقیق خطاهای خود را به خداوند به خودمان و به یک انسان دیگر اقرار کردیم .
6- ما کاملا آماده شدیم که خداوند تمام این نواقص شحصیتی ما را برطرف کند.
7- ما با فروتنی از او خواستیم که کمبودهای اخلاقی ما را برطرف کند.
8- ما فهرستیاز تمام کسانی که آزارداده بودیم تهیه کردیم و خواستار جبران خسارت نسبت به تمام آنها شدیم .
9- ما بطور مستقیم در هر کجا که امکان داشت ازاین افراد جبران خسارت نمودیم مگر در مواردی که اجرای این امر به ایشان و یا دیگران زیان وارد نماید.
10- ما به تهیه ترازنامه شخصیتی خود ادامه دادیم و هر گاه در اشتباه بودیم سریعا بدان اقرار نمودیم .
11- ما از راه دعا و تفکر جویای بهتر نمودن رابطه آگاهانه خود با خداوند بدانگونه که او را درک می کردیم شدیم و دعا کردیم فقط برای آگاهی از اراده او برای خودمان و قدرتی که آنرا به انجام رسانیم.
12- بایک بیداری روحانی که در نتیجه این قدم ها پیدا کردیم ما سعی نمودیم این پیام را به معتادان برسانیم و این اصول را رد تمام امور خود به اجرا در آوریم.

● اجتماع درمانی

اجتماع درمانی بهشکل کنونی آن اولین بار در سال 1958معرفی شد و به سرعت کارآرایی خود را در درمان و توانبخشی معتادان نشان داد.
بازسازی الگوهای رفتاری مخرب که در طول زندگی کسب شده است نیاز به تغییر دربافت اجتماعی داشته و به همین جهت یک برنامه ساخت یافته و نظارتی قوی جهت درمان مسائل رفتاری هنجانی خانوادگی و عاطفی معتادان را طلب می کند.
هدف از ایجاد تغییرات کلی در سبکو شیوه زندگی معتادان پرهیز از مصرف مواد مخدر ایجاد صداقت فردی کسب مهارتهای اجتماعی مفید حذف عقاید ضد اجتماعی و رفتارهای غیر قانونی است به منظور دستیابی به این اهداف معتادین بایست مدتی را که بسته به نوع برنامه درمانی می تواند از سه ماه تا دو سال باشد دراجتماعات مبتنی بر درمانهای روانشناختی و اجتماعی زندگی کنند مطی فیزیکی این اجتماعات بسته به گروههای تحت درمان می تواند متغیر باشد مثل بیمارستان شهرک های کوچک و...

انواع روش های اجتماع درمانی
""TCاجتماعی طبقاتی است و در آن بیماران باسطوح مختلف نگهداری می شوند و به وسیله کارکنانی (Staff) که ارزیابی از وضعیت بیمار وهدایت بسوی تغییر رفتار را بعهده دارند اداره می شوند در بدو ورود هر بیمار در موقعیتی از این سلسله مراتب قرار می گیرد ورفتن به سطوح بالاتر از راه پیشرفت درمانی و مولد بودن عملی خواهد شد .
اقدام به تصمیم گیری ها در مورد وضعیت بیمار ترخیص انتقال اخراج و بعهده پرسنل درمان می باشد برنامه روزانه ضمن داشتن تنوع کاملا فشرده است .
ارزیابی های متعدد از برنامه های TC نشان میدهد که چنین برنامه فشرده و منسجمی برای افرادی که قبلا در موقعیت های نابسامان بهمریخته وبی نظم زندگی کرده و شخصیتشان براین اساس شکل گرفته است منجر به عدم مصرف مواد و پرهیزاز اعمال خلاف خواهد شد یادگیری به شیوه"TC" بعنوان یک یادگیری اجتماعی حداقل به سه روش صورت می گیرد:
1-یارگیری از طریق رقابت وعمل
2-یادگیری با استفاده ازفرا گییر بودن شرایط و مشکلات در بین همه اعضا اجتماع
3-یادگیری از طریق بروز دادن عواطف فردی مثل رویا خشم ترس وآرزوها و رویاروئی با آنها

● کار درمانی

کار درمانی در اعتیاد عبارت است از ارائه انواع فعالیتها و روشهای درمانی بمنظورپیشگیری از اعتیاد تسریع روند بهبودی و رفع عوارض آن معمولا معتاد در روابط اجتماعی وسلوک ورفتار دچارمشکل میگردد و در نتیجه قدرت کاری تمایل به کارحس تشریک مساعی و احساس مسئولیت وی مختل میشود.
لذا برای اینکه فرد بتواند زندگی سود مندی را در اجتماع از سر بگیرد لازم است سلوک و رفتار وی طبیعی گرددو احساس مسئولیت وحس اجتماعی را باز یابد .
در برنامه های کاردرمانی سعی در آمادگی فرد برای زندگی عادی و روزمرهروابط سالم اجتماعی و روبرو شدن با واقعیات زندگی وجود دارد همچنین کاردرمانی علائق انگیزه هاو تمایلات انسانی را پرورش داده علائم وعوارض بیماری را بهبود می بخشد و فر را برایسازش با الگوهای موجودوحاکم در زندگی اجتماعی آماده می نماید .
در کار درمانی افراد با دقت کامل ارزیابی میشوند کمبودها نواقص و نیازهای بیماران بطور کامل مشخص میگردد و برای هر فرد متناسب با مشکلات و نیازهایش ببرنامه های مفید و موثر تنظیم میگردد.
این برنامه ها هم ازنقطه نظر فردی و هم گروهی بسوی هدفی معین و مشخص رهبری میشود هرچند اهداف درمانی در مورد افراد مختلف متفاوت است ولی بطور کلی بهتر است برنامه های زیر در مورد اغلب افراد معتاد منظور شده و اجرا گردد:
1- سعی در بهبود و پرورش قابلیت های فرد با ارضا و تکامل مهارتها وتوانائیهای او
2- کاهش دادن علائم و عوارض اعتیاد تا آنجائیکه فرد وظایف خود را در مسیر واقعیت های زندگی و اجتماع ایفا کند.
3- کوشش در تکامل و پرورش ابعاد شخصیت و انگیزه های بیمار ضمن فعالیت ه های روزمره و را قالب تجارب موفقیت آمیز بیمار
4- سعی در پرورش وارتقا سطح پذیرش و اقناع فرد از زندگی عادی بر اساس قابلیت های او
5- سعی در افزایش قدرت تصمیم گیری وعادات مطلوب ومثبت نسبت به کار و فعالیت
6- ایجاد وضعیت های کافی و لازم برای استقرار مناسبات و ارتباطات اجتماعی مفید و مؤثر
7-آموزش و پرورش توانائیهای فرد برای تفریح بهتروبهره بردن مفید تر از اوقات فراغت خود.
8- ارشاد و تربیت افراد برای پیدا کردن اعتماد به نفس کافی جهت تامین زندگی مستقل در سطوح واقعیت های روابط اجتماعی موجود.

● مذهبی درمانی

اصولی که در اسلام جهت درمان معتاد مفید واقع می شون عبارتند از :

1- اصل پذیرش :
د رمکتب اسلام بالاترین خطا وگناه که همان شرک به خد می باشد د رصورت بازگشت و شناخت ذات یکتای خداوند قابل بخشش می باشد و هیچ کس مایوس از رحمت خداوند نیست و شخص معتاد نیز زمانی که جهت درمان پناه به مرجع ذیصلاحی آورد به هیچ عنوان طرد نمی شود.

2- اصل حمایت :
اسلام به پیروان خود دستور می دهد زمانی که شخص ولو غیرمسلمان به قصد کمک گرفتن به تو رجوع کرد دست رد به سینه او زده نشود بلکه حتی حمایت از افراد ضعیف و مستضعف علامت ایمان افراد برشمرده شده و کسیکه در فکر این موضوع نباشد مسلمان نمی باشد لذا معتاد نه تنها پذیرفته می شود بلکه از نظر درمان حمایت هم می شود.

3- اصل بازگشت به اصل خویش :
شخص راهنما که خود مسلمان دلسوزی است سعی خواهد نمود او را با ارزشهای انسانیش آشنا کند وجایگاه انسان را در روی زمین به وی نشان دهد و مقام انسان وعزت همیشگی او را در پرتوگرایش به مذهب به وی گوشزد می کند وهمچنین سعی خواهدت کرد در غیبت بازگشت به اصل خویش ایجاد کند.

4- اصل تصمیم و اراده :
در اسلام حتی نیت و تصمیم شخص چنانچه مثبت باشد اجر در پی دارد و لذا زمانی که هر معتاد اراده و تصمیم به ترک گرفت همان لحظه گرایش به سمت جاده سلامتی و در مسیر صحیح قرارگرفتن آغاز می شود لذا اسلام سعی دارد زمانی که معتاد تصمیم و اراده به ترک کرد اورا مورد حمایت مادی ومعنوی وهمچنین تشویق قرار دهد و بر تقویت این تصمیم و اراده بیفزایدتا به عنوان یک هدف مهم آن را دنبال کند زیرا اساس مذهب رشد می باشد.
(قدتبین الرشد من الغی ...)( قسمتی از آیات آیت الکرسی ) لذا نیت و اراده انسانها به سمت یک زندگی سالم بایستی مورد حمایت جامعه قرارگیرد. شخصی که تصمیم به ترک گرفته از نظر مذهب مورد حمایت است و بدیده احترام به وی نگاه می کنند بمنظورتقویت اراده نیت و باقی بودن براین بینش راهکاریهای ذیل از نظر مذهب توصیه می گردد:
1- حمایت های مادی ومعنوی (صله رحم )
2- همنشینی و دلجوئی از وی
3- یاد آوری مکرر توانمندیهاو ارزشهای انسانی وی
4- سوق دادن ذهن اوبه خدا واولیائش

5- اصل مراقبت :
کلکم راع و کلکم کسئول عن رعیته رسول اکرم (ص)مذهب علاوه بر بکار گرفتن چهار اصل فوق اصل مراقبت را تا حصول نتیجه نهایی ارائه می دهد صله رحم رسیدگی به خویشاوندان وحقوق همسایه از نشانه های ایمان در جامعه می باشد لذا یک مسلمان سعی دارد در برابرافراد ناتوان و آفت های اجتماع دوباره به سراغ او نرود و یگر همنوعش را به این بلیه نیز دچار نسازد بنابراین بااو معاشرت دارد حمایت نزدیکانش را بطرف او جلب می کند و پیوسته نگران حال او می باشد لذا مذهب به مثابه مراقب دلسوزی است که پیوسته در صدد جهت دادن افراد منحرف به سمت فطرت و طریقه حق می باشد.

6-اصل بازسازی شخصیت :
دین ایلام یکی ازادیانی است که به وحدت و یکپارچگی شخصیت معتقد است اسلام دین توحیدی بی نظیری است چرا که خداوند خالق یگانه و واحد است و خلقت او نیز براساسیک نظام یکپارچه و واحد است که هر عنصر این خلقت ضمن برخورداری از وحدت درونی به نوبه خود نقش مهمی در برپایی و هماهنگی خلقت دارد .
بهترین ارزشها یکی جان ودیگری شخصیت انسان می باشد و هر دو بالاترین مسئولیت را برای آحادامت اسلامی بهمراه می آورد لذا هر فردی که تصمیم دارد قدم به جاده سلامتی بگذارد خطا وانحرافات گذشته او محو میشود و فعالیت های مثبت و کوشش در راه صحیح زندگی کردن گناهان گذشته را از بین می برد (قرآن کریم:عمل صالح زشتیها را از بین می برد)بنابر این شخصی که با دستورات فوق سلامت خود را باز یافته به مانند دیگر افراد جامعه ادامه حیات میدهد و با حرمت و ارزشمندی زندگی می کند و هیچ مسلمانی به خود اجازه کوچکترین جسارت به او نمی دهد زیرا او بازگشت به اصل خویش نموده و بر همه مسلمانها واجب است برای او ارزش یک انسان کامل را قایل باشند امید است با دستورات حیات بخش اسلام بتوانیم تولدی دیگر در حیات خود و دیگران بویژه افراد معتاد جامعه ایجاد نمائیم.

● نقش فعالیت های بدنی در درمان اعتیاد

اعتیاد در مراحل نسبتا پیشرفته خود سبب می گردد تا فرد معتاد انسانی بی هدف و بدون برنامه شده ساعت های خواب و بیداریش نامنظم شود اینکه چه بخورد چه بپوشد دیگر برایش مهم نیست این موضوع که چه کار انجام دهد و کجا برود اهمیتش را ازدست می دهد لذا لازم است فرد ترک کرده با کمک خودش برنامه ریزی وهدفش را تعیین کند زیرا نداشتن برنامه مشخص موجب سرگردانی فکری فرد شده و این خود عاملی جهت عوداعتیاداست فردی که اعتیاد را ترک کرده باید برنامه روزانه اش را مشخص باشد مثلا در اوایل جهت تقویت جسم و یا پرورش عضلات و اندام ها برنامه ریزی کند در ورزش های صبحگاهی شرکت کرده و راهپیمائی ساده و یادویدن ملایم داشته باشد و یکی از راههای اساس جهت مبارزه با کسالت بی حوصلگی در معتادان ورزش کردن وفعالیتهای بدنی هدف دار و یا پرداختن به کار و تفریحات سالم است پس باید فعالیت های بدنی را هدف دار نمود و مرتبا تغییرات جسمانی که در حقیقت نشان دهنده بهبودی بیشتر است کنترل نمود فرد ترک کرده باید روز به روزشاداب تر و سر حال تر گردد پرداختن به کار تفریح در مناطق ییلاقی و خوش آب وهوا همچنین قدم زدن درپارک ها فضای سبز و باغ ها رفتن به سینماها و نمایشگاها باز دید ازبستگان و دوستان سبب می گردد فرد معتاد ترک کرده مجددا با افراد جامعه و فعالیتها و تفریحات موجود در آن آشتی کرده و در کنار دیگران بودن به او کمک می کند تا بتواند دوره درمان را بهتر طی نموده و رفته رفته به زندگی عادی برگردد و فرد قادر خواهد بود زندگی وکارها را بدون مصرف مواد مخدر انجام دهد و این اولین احساس مثبت در بیماراست که باعث تداوم و استمراربهبودی در وی خواهد شد.

مواد اعتیاد آور:

Ø    اکستاسی

Ø    ال.اس.دی

Ø    تریاک

Ø    حشیش

Ø    کوکائین و کراک

Ø    ماری جو انا

Ø    متادون

Ø    مورفین

Ø    هروئین

اکستاسی
واژه‌ی اکستیسی یا اکستاسی را در فرهنگ لغات ما به معنای"حظ یا خوشی زیاد"، "وجد"، "نشاط" و "سرخوشی مفرط" معنی می‌کنند. این ماده از خانواده‌ی آمفتامین‌ها است.
این قرص‌ها در ابتدا به عنوان ضد اشتها و کاهش دهنده‌‌‌‌‌‌ی وزن و سپس به عنوان عامل تنظیم کننده خلق و خوی معرفی شده بودند و حال آنکه اخیراً (در ده سال گذشته) به عنوان دارویی نشاط‌آور مصرف آن رشد سریعی داشته است.
قرص‌های روانگردان با اسامی قرص‌های نشاط‌آور، اکسی، پارتی، قرص‌های عشق، باران، محبت، X، قرص E، قرص استار، رد و جت در بین جوانان متداول شده است.


علائم و اثرات مصرف اکستاسی:
از اثرات آن می‌توان به کاهش اشتها، تاری دید و گشاد شدن مردمک‌ها اشاره کرد که باعث می‌شود در مهمانی‌ها با وجود نور کم، مجبور به استفاده از عینک‌های آفتابی در شب شوند. از عوارض دیگر آن: حرکات غیرطبیعی چشم، افزایش ضربان قلب و فشارخون و قفل شدن دندان‌ها است که برای جلوگیری از این حالت مجبور به مصرف آدامس هستند و تا ساعت‌ها این حالت فک‌زدن‌های غیرطبیعی وجود دارد.
در افرادی که برای اولین بار اکستاسی مصرف می‌کنند، حدود 30 دقیقه پس از مصرف معمولاً افزایش ضربان قلب، تعریق شدید، انقباض عضلانی و عدم احساس درد بروز می‌کند. اما افرادی که به دفعات این مواد را مصرف می‌کنند احساس سوزن سوزن شدن بدن، بی‌قراری، ناآرامی و اضطراب را توصیف می‌کنند.
افزایش دمای بدن، فشارخون و همچنین افزایش فزاینده‌ی توان بدنی از آثار جسمانی مصرف این مواد هستند. از عوارض ناخواسته‌ای که نیز ممکن است بروز کند می‌توان به تهوع، خشکی دهان، انقباض عضلات فک و همچنین عدم تعادل اشاره کرد. علاوه بر این مصرف اکستاسی همراه با فعالیت شدید بدنی ممکن است عوارض جسمانی و روانی مانند کم‌آبی شدید، استفراغ، ترس و واهمه‌ی شدید را در پی داشته باشد. این عوارض معمولاً پس از حرکت‌های شدید و طولانی در محل گرم و پرجمعیت به ویژه محفل‌های شبانه و پارتی‌ها بروز می‌کند و در موارد نادر منجر به سکته‌ی قلبی یا مغزی نیز شده است.
مصرف کنندگان گاه تا حد مرگ می‌رقصند تا جایی که آب بدنشان به شدت کاهش یافته و به دلیل مصرف مواد، سیستم گیرنده‌های درد در بدنشان مختل می‌شود و به این جهت مشکلات ناشی از کم‌آبی شدید را احساس نمی‌کنند.


بزرگ‌ترین مشکل:
بزرگ‌ترین مشکل مصرف کنندگان اکستاسی، پایان سرخوشی اولیه است. زیرا با از بین رفتن تأثیر دارو و نشئگی حاصل از مصرف یا به اصطلاح "اکستاسی فیلم"، افسردگی شدید و عمیق بروز می‌کند. افسردگی همراه با عوارض دیگر مانند بیقراری، اضطراب، خستگی و کوفتگی عضلات، همچنین بی‌انگیزگی و بی‌تفاوتی شدید در زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در کنار این موارد میل مفرط و شدید به مصرف مجدد مواد نیز در فرد به وجود می‌آید که ممکن است اولین قدم و همچنین قدم تعیین کننده در راه وابستگی روانی به موادمخدر باشد.

بر اساس نتایج آماری موارد مرگ و میر ناشی از مصرف اکستازی به میزان 400 درصد افزایش داشته است و در سال 2004 حدود 8 میلیون نفر معتاد به مصرف اکستازی بوده‌اند. تحقیقات صورت گرفته در خصوص افراد مراجعه کننده به مطب‌های خصوصی و مراکز درمانی در تهران نیز، متأسفانه بیانگر رشد چشمگیر مصرف این ماده است.

ال.اس.دی (LSD)
ال.اس.دی نخستین دارویی است که در گروه توهم زاها قرار گرفت. اولین بار در سال 1938 ساخته شد، اما خواص آن در سال 1943 زمانی که بصورت اتفاقی مصرف شد، مشخص گردید.
این ماده در دهه 1960 شهرت خاصی پیدا نمود و به مرور زمان از استعمال آن توسط مردم کاسته شد لیکن در دهه 1990 مجدداً در میان دبیرستانیها و دانشجویان شهرت پیدا کرد. این ماده بعنوان ابزار جنبش ضد فرهنگ در غرب مورد استفاده قرار گرفت.

استفاه پزشکی:
در حال حاضر این دارو هیچگونه استفاده پزشکی ندارد. گر چه در دهه 1950 این دارو بنام (Delgsid) توسط برخی روانپزشکان برای درمان احساسات سرکوب شده مورد استفاده قرار می‌گرفت. سازمان سیا (CIA) نیز آزمایشات خود را بر روی انسان بصورت مخفیانه جهت بازپرسی از متهمان انجام داد. در سال 1966 استفاده از این ماده در آمریکا بدلیل پیامدهای بهداشتی و درمانی آن ممنوع اعلام شد.

مقاومت داروئی:
این نکته ‌حائز اهمیت است که به مرور زمان و با استفاده مکرر از این ماده ایجاد مقاومت داروئی می‌کند و لذا برای ایجاد احساس اولیه از دوز‌های بالاتری می‌بایست استفاده شود.

مدت اثر:
‌تاثیرات روانی 60-30 دقیقه پس از مصرف ماده شروع می‌شود و حدوداً 12 ساعت باقی می‌ماند. اوج این تاثیرات حدوداً 5 ساعت پس از مصرف ال اسی دی می‌باشد. تاثیرات روانی این ماده وابسته به وضعیت جسمی‌ فرد مصرف کننده و نیز محیط فیزیکی که فرد در آن قرار دارد، می‌باشد.

روشهای سوء استعمال:
این ماده غالباً در فرم قرص و یا کاغذ خشک کن یافت می‌شود که غالباً همراه الکل و یا آب بلعیده می‌شود.

اثرات:
LSD اثرات آگونیستی و آنتاگونیستی در سطح گیرنده‌های سروتونینی از خود نشان می‌دهد همچنین فرضیه دیگری بر این باور است که LSD موجب افزایش فعالیت در غشاء مغزی و قسمت جلوی مغزی (limbic Forebrain) می‌شود. مصرف این ماده موجب میدریاز، افزایش فشار خون خفیف، تپش قلب (تاکیکاردی) و ندرتاً افزایش دمای بدن (هیپرترمی‌) می شود. از نظر رفتاری استعمال کننده ممکن است درونگرا و یا مضطرب شود.

تریاک

تریاک به شکل ماده ای قهوه ای تیره، به گونه دلمه شده مانند پلاستیک وجود دارد. تریاک شیره الکالوییدداری است که از تیغ زدن گرز خشخاش و لخته شدن شیره خشخاش نارس بدست می آید. تخمدان حاوی دانه های خشخاش، بیضی شکل است که گلبرگهای صورتی رنگ دارد. وقتی این گلبرگها رو به پژمردگی می رود، با تیغ زدن تخمدان نارس، عصاره شیری رنگ داخل آن شروع به تراوش می کند که در مجاورت هوا به صورت دلمه شده پس از گذشت یک شبانه روز به رنگ قهوه ای و گاهی سیاه در می آید و به حالت صمغی چسبیده بر جدار خارجی تخمدان باقی می ماند که آن را تراشیده و جمع آوری می کنند.
این گیاه را در عربی افیون، ابیون، تریاق، دریاق و در انگلیسی "Opium" می نامند، ابیون یا افیون نیز از ریشه یونانی اپیون "Opion" اقتباس شده است.

انواع تریاک:
1- تریاک خام, که عبارت از شیره خودبخود غلیظ شده گرزهای خشخاش است که بدون توجه به میزان آن, جز برای بسته بندی و ارسال, دستکاری دیگری در آن نشده باشد.

2- تریاک عمل شده (پرورده)، محصولی است که از تریاک خام با یک رشته عملیات مخصوص حل کردن, جوشاندن, بودادن و تخمیر بمنظور تبدیل آن به عصاره برای استعمال غیرطبی تهیه می شود.

3- تریاک پزشکی, تریاکی که مقدار (دوز) آن مشخص بوده و برای مصارف درمانی و پزشکی کاربرد دارد و در صنایع داروسازی هر کشوری آن را بصورت گرد یا دانه های ریز درآورده و یا با مواد بی اثر مخلوط کرده و مورد مصرف قرار می دهند.

مشتقات تریاک:
در تریاک حدود 25 نوع آلکالوئید وجود دارد که 6 نوع آن بیشتر از بقیه در تریاک یافت می شوند که عبارتند از: مورفین (3 تا 23درصد)، کدئین (5/0درصد)، پاپاورین (1/0درصد)، نارسئین(1/0درصد)، نارکوتین (7درصد)، تبائین (3/0درصد).
هر چه مقدار مورفین موجود در تریاکی بیشتر باشد می گویند آن تریاک دارای مرغوبیت بیشتری است. مقدار مورفین در تریاکهای بازرگانی 6 تا 14 درصد می باشد.

علائم مصرف تریاک:
تریاک از نظر طبقه بندی فارماکولوژی، تضعیف کننده فعالیتهای سلسله اعصاب مرکزی است.
مهمترین علائم مصرف تریاک و مشتقات آن عبارتند از: 1- خواب آلودگی با حضور ذهن 2- تسکین درد 3- انبساط خاطر و آرامش 4- احساس گنگ و مبهم به زمان و مکان 5- بخواب رفتن با آرامش و تخیلات مطبوع 6- سستی اراده و ضعف حرکات و فعالیتها 7- کاهش امیال جنسی.
اثرات دلپذیر و آرامش بخش مواد مخدر بسته به مصرف دارو و تحمل شخص بمدت چهار تا شش ساعت ادامه می یابد و پس از آن مرحله خماری فرا می رسد که بصورت خمیازه و آبریزش از بینی، بیقراری، بی اشتهائی، افسردگی، تهوع و استفراغ می باشد.
بعد از کشیدن به اصطلاح چند "بست" تریاک، توجه فرد بر روی خودش متمرکز شده و گرایش شدیدی به آرامش پیدا می کند. در حقیقت اعصابش آرام و اراده اش سست شده، در تفکر و خیال فرو می رود، از معاشرت با دیگران تا حدودی پرهیز می کند، از وزن و زمان و فضا آزاد می شود و دگرگونی در جهت یابی زمان و فضا در وی ایجاد می شود. مصرف تریاک سبب می شود تا گذشته و آینده فرد با هم مخلوط شده و مجموعه "حال" را برایش ایجاد نماید و از زمان آزاد گردد.
شخص معتاد به تریاک در خیال واهی خود پس از استعمال تریاک احساس می کند که دارای روشن بینی زیاد و قدرت فهم و قضاوت هوشیارانه و بینش و ادراک اصیل از دنیای اطرافش می باشد و از این که بدون هیچ سعی و کوششی دارای این حالت در تفکر و تصور گردیده ابتدا تعجب می کند. ولی رفته رفته در حالت کیف فرورفته و احساس خوشی و خوشبختی به وی دست می دهد و در نتیجه نسبت به محیط اطراف خود بیگانه و بی تفاوت می گردد.
با توجه به مطالب ذکر شده, فرد معتاد به تریاک به سهولت می تواند ساعات شبانه روز را با بی خوابی و رویاهای رضایتبخش ادامه دهد. و بتدریج در وی وابستگی و بندگی ایجاد شود و در فواصل بست یا پیپ ها این فرد انرژی خود را از دست داده و اندوهگین و بی حوصله می شود و حالت یکنواختی در صدا و کندی در حرکاتش نمایان می شود.
لاغری و ضعف عمومی در معتادان به تریاک رفته رفته شدیدتر می شود و ضایعات فیزیکی و روانی و اجتماعی فرد به تدریج زیادتر شده و موجب زوال و نابودی فرد می شود. یعنی با گذشت زمان تحمل فرد به مقدار مصرف تریاک بیشتر می شود و فواصل آن نیز کمتر شده و گروهی نیز در پایان به هروئین روی می آورند. از نظر اجتماعی، معتادان سنتی به تریاک در هر نقطه کشور همچنان به زندگی خود ادامه می دهند و از هم پاشیدگی خانواده در اغلب موارد نتیجه اولیه این نوع اعتیاد محسوب می شود. مصرف مزمن داروهای مخدر توسط مادر در حین حاملگی که شامل تریاک و مشتقات آن و آمفتامین ها و باربیتوراتها می باشند برای جنین مضر است و سبب دیسترس داخل رحمی و کم وزنی نوزاد و گاهاً مرگ جنین و نوزاد می شود و در مواردی که مادر حامله معتاد تمایل و سعی در ترک اعتیاد را دارد بایستی سقط زودرس را انجام داد.

مصرف بیش از اندازه (Overdose):
مصرف بیش از حد، موجب اختلالات سیستم تنفسی گردیده و تنفس به کندی و آهستگی صورت می گیـــرد و در نهایت احتمالا متوقف شده و به مرگ منجر می شود. استفاده تریاک همراه با الکل می تواند، بسیار خطرناک باشد.

کوکائین و کراک

کوکایین، آلکالوئید اصلی برگ کوکا است که از برگهای بوته ای به نام (Ergthroxglom Coca) بدست می آید، که مرکز اصلی رویش آن آمریکای جنوبی است. کوکایین به عنوان ماده موثر در سالهای 60- 1859 میلادی از برگ کوکا مجزا و استحصال شد.
کراک را نیز از کوکایین تهیه و در سال 1985 میلادی به بازار عرضه کردند. کراک شیره ی کوکائین و خطرناکترین ماده اعتیادآوری است که تا کنون به بازار آمده و به حدی وابستگی آور است که یک بار مصرف آن، فرد را معتاد می کند. از نظر طبقه بندی فارماکولوژی، محرک سیستم اعصاب مرکزی است.
کوکایین پودر سفید نرم شفاف کریستالی با طعمی تلخ است که اغلب با پودر تالک، یا ملین ها یا شکر مخلوط می شود و معمولا به صورت استنشاقی، تزریقی، خوراکی یا دود کردن و گاهی هم به طریق پاشیدن روی دستگاه تناسلی مصرف می کنند.
دود معمولی آن برای انفیه و استنشاق 30 تا 100 میلی گرم است و 10 تا 25 میلی گرم آن برای تزریق استفاده می گردد. کوکایین بی حس کننده موضعی است و به ندرت برای برخی از اعمال جراحی استفاده می شود.

نامهای خیابانی آن Coke مخفف کلمه کوکائین، Candy (شیرینی)، Nose (بینی)، Snow (برف)، Happy (خوشحال، خوشبخت) و Dust (مواد گردی، گرد و خاک) می باشد.

استعمال کوکائین قرنها است در کشورهای هند، پرو و بولیوی معمول بوده، برگهای رنگی کوکائین را برای لذت و خوش بودن می جوند، مردم این کشورها برای قادر شدن به انجام کارهای سخت و جدی و راه رفتن و تحمل گرسنگی و تشنگی از جویدن کوکا یاری می گیرند.
تا آنجا که به تاریخچه کوکائین مربوط می شود، این عادت در میان ساکنان کوه های آند رایج بوده است. در تابوت های (Huacas) باستانی پرو، مجسمه های در حال استعمال کوکائین کشف شده اند. روشن ترین علامتی که بر چهره معتادان کوکائین دیده می شود فرو رفتگی گونه هاست که در اثر مکیدن برگ کوکا به وجود می آید.

اثرات کوتاه مدت:
اثرات کوتاه مدت آن مشابه آمفتامین است ولی با مدت زمان کوتاهتر، احساس افزایش انرژی، چابکی و سرخوشی زیاد می کند، از جمله اثرات آن پس از مصرف عبارت است از: افزایش ضربان قلب، نبض، تنفس، درجه حرارت بدن و فشارخون، گشادگی مردمک چشم، پریدگی رنگ، کاهش اشتها، تعرق شدید، تحریک و هیجان، بی قراری، لرزش به خصوص در دستها، توهمات شدید حسی، عدم هماهنگی حرکات، اغتشاش دماغی، گیجی، درد پا، فشار قفسه سینه، تهوع، تیرگی بینایی، تب، اسپاسم عضله، تشنج و مرگ.

در حالت قطع ماده نیز افسردگی شدید حادث می شود. ناخالصی کوکایین خیابانی اغلب موجب حساسیت و آلرژی شدید می شود که معمولا با آب ریزش بینی و بی خوابی شدید همراه است. در مسمومیت حاد با کوکایین، فرد مصرف کننده دچار بی قراری و تشویش، هیجان، شوریدگی فکر و اختلال تنفسی می گردد. ضربان، تنفس و فشارخون فرد افزایش می یابد.

اثرات درازمدت:
از جمله اثرات درازمدت آن از دست دادن وزن بدن، یبوست، بی خوابی، ضعف جنسی، دپرسیون تنفسی، اشکال در ادرار کردن، تهوع، کم خونی، رنگ پریدگی، تعرق شدید، دردهای شکمی و اسهال، اختلالات در هضم و دستگاه گوارشی، سردرد، لرزش دست ها، لرزش و تشنج، پریدن عضلات و سفتی آنها، هپاتیت، آب ریزش دائمی بینی، ایجاد زخم، آماس و جوشهای پوستی به خصوص اطراف مخاط گوش و بینی، زخم مخاط بینی (در مصرف به صورت انفیه)، اضطراب، بی قراری، تشنج پذیری شدید، سوءظن، گیجی، اختلالات درک زمان و مکان، رفتار تهاجمی، تحریک پذیری شدید، افسردگی، پرخاشگری، تمایل به خود کشی، توهمات و اختلال در حواس (به خصوص بینایی، شنوایی، و لامسه)، افکار هذیانی، و گاهی اشتهای کاذب و سرانجام ناراحتی جدی دماغی و روانی به نام سایکوز و کوکایین.
تحمل و ایجاد وابستگی کوکایین مشابه آمفتامین است وابستگی شدید روانی ایجاد می کند که این وابستگی در عصاره کوکایین یعنی کراک شدیدتر می باشد.
در آزمایشاتی که برای تحقیق پیرامون اثر کوکایین بر روی موش و میمون انجام شده، پس از قطع مصرف آن، نشانه های ترک از جمله ضعف شدید، بدخوابی، افسردگی، تحریک پذیری، گرسنگی زیاد دیده شده است.
مصرف کننده، کراک را چه به طریق استنشاق یا پاشیدن روی توتون و ماری جوانا و چه از راه کشیدن با پیپ استعمال کند، دیگر نمی تواند از مصرف آن خودداری کند و باید پی در پی آن را استعمال نماید. این ماده خیلی سریع جذب ریه گشته و به مغز می رسد و حالت تهاجمی به مصرف کننده دست داده، باعث بزرگ شدن قلب و افزایش فشارخون می شود و عوارض به گونه ای شدیدتر از کراک پدیدار می گردد. اصولا فردی که کراک مصرف می کند، دیگر بر خود تسلط ندارد و گویا خود را گم کرده است.

ماری جو انا
بیشتر از قسمت های فوقانی برگ ها، گل و تخمکهای شکفته شده بوته شاهدانه و از جنس ماده آن که بریده و خشک شده تهیه می شود و در رنگهای سبز متمایل به خاکستری و قهوه ای وجود دارد. دارای بوی تند و به صورت کشیدنی در پیپ یا سیگارهای دست پیچ استفاده می شود.

نامهای خیابانی آن Potherbs Grass, pot, Weed, Mary Jane و ... می باشد.
اثر آن به صورت کشیدنی 2 تا 4 ساعت و در موارد خوردنی 5 الی 12 ساعت طول می کشد. در عین حال که موجب حالت سرخوشی و کیف می شود، غالبا هوشیاری و خودآگاهی مصرف کننده به هم می خورد و دچار تحریف ادراکات، عدم هماهنگی و توازن، گیجی، افزایش ضربان قلب و تنفس می گردد. فرد مصرف کننده تمایل به پر حرفی و خنده های بیش از حد دارد، و این آثار تا چندین ساعت پایدار است. ماری جوانا را، در عین حال که ماده اعتیاد آور سبک است و حتی آن را مدخل ورود به دنیای مواد اعتیادآور قوی معرفی کرده اند، باید یک ماده توهم زا به حساب آورد، تحریف ادراک حسی، اختلال درک زمان و مکان، افزایش حساسیت به صدا، افزایش تلقین پذیری، احساس دارا شدن یک درک عمیق تر از معانی اشیا، احساس قدرت بیش از حد، شوریدگی یا اغتشاش فکری، تیرگی، هوشیاری، گیجی، نگرانی، ترس، سرگردانی و توهمات از اثرات و خطرات عمده مصرف این ماده است. در میان افرادی که مصرفشان خیلی زیاد است میزان اختلالات عصبی و شخصیتی بیش از افراد عادی است. ماری جوانا وابستگی روانی نیز به دنبال می آورد.

متادون
متادون متعلق به گروهی از مواد به نام شبه افیون‌هاست. شبه افیون‌ها موادی با ساختار شیمیائی و عملکردی شبیه به مورفین هستند ( طبیعی و صناعی )، یکی از زیر گروههای شبه افیون‌ها خانواده مواد افیونی است که شامل داروهای تسکین دهنده درد عصبی مرکزی، طبقه بندی می‌شوند. بدین صورت که کارکرد آنها به عنوان کاهش فعالیت این سیستم است. الکل،‌کانابیس، بنزودیازپین‌ها (شامل دیازپام، لورازپام و...) موارد دیگری از داروهای مضعف هستند. متادون به صورت صناعی ساخته می‌شود و به عنوان جانشینی برای درمان افراد وابسته به هروئین و سایر شبه افیون‌ها به کار می‌رود. طول مدت اثر آن بسیار طولانی تر از هروئین است به طوری که مدت اثر یک دوز واحد آن تقریباً 24 ساعت است در حالیکه در مورد هروئین ممکن است فقط 2 ساعت باشد. در یک برنامه درمانی معمولاً متادون به صورت محلولی در آب میوه تجویز می‌گردد.

به طور کلی دو نوع برنامه درمانی با متادون وجود دارد:
1- درمان نگهدارنده یا طولانی مدت که ممکن است ماهها یا سالها به طول انجامد. هدف در این برنامه کاهش آسیب‌های ناشی از مصرف مواد و بهبود کیفیت زندگی است.
2- برنامه سم زدائی در روش پرهیز مدار (کوتاه مدت) که تقریباً 14- 5 روز طول می‌کشد. هدف از این برنامه کاهش رنج‌های ناشی از قطع مواد افیونی مانند هروئین است.

درمان با متادون :
بسیاری از مردم بر این باورند که مصرف کنندگان مواد افیونی بهتر است که مصرف این مواد را به طور کلی قطع کنند. اگر چه این انتخاب برای بعضی از مصرف کنندگان این مواد مناسب به نظر می‌رسد،‌ اما برای بعضی از آنها احتمال بازگشت زیاد است.
البته تحقیقات نشان داده که برنامه نگهدارنده با متادون می‌تواند جنبه‌های مختلف بهداشتی زندگی فرد معتاد به هروئین را، به دلایل زیر ارتقاء بخشد:

1- هروئین با مواد دیگر مخلوط می‌شود و ناخالصی آن زیاد است.
2- متادون به صورت خوراکی تجویز می‌شود و خطرات ناشی از تزریق هروئین را ندارد. این امر موجب کاهش خطرات ناشی از استفاده‌ مشترک از وسایل آلوده در تزریق می‌گردد و در نتیجه احتمال عفونت‌های منتقل شونده از راه خون همچون هپاتیتB، هپاتیتC (که موجب مشکلات طولانی مدت برای کبد می‌شوند) و HIV کاهش می‌یابد.
3- افرادی که تحت درمان نگهدارنده با متادون هستند معمولاً به شیوه زندگی متعادل و باثباتی دست می‌یابند که شامل بهبود وضعیت تغذیه و خواب می‌شود.
4- فرد کمتر تحت استرس قرار می‌گیرد به این علت که نگران چگونگی تامین هروئین برای استفاده مکرر در طول شبانه روز نیست.
5- متادون به مدت طولانی در بدن باقی می‌ماند بنابراین روزانه یک بار مصرف می‌شود.
6- میزان جرم، جهت تامین هزینه خرید هروئین کاهش می‌یابد.
7- موجب کاهش ارتباط معتادان با سیستم قاچاق و عرضه کنندگان مواد می‌شود.
8- متادون نسبت به مواد غیر قانونی ارزان تر است.
9- دربعضی شرایط می‌توان متادون را قطع نمود (درصورت تشخیص تیم درمان(
در صورت‌ مصرف‌ متادون در برنامه نگهدارنده باید به موارد زیر توجه نمود:
1- توجه ‌شود که مراجعان برنامه نگهدارنده با متادون مشاوره تخصصی دریافت کنند.
2- متادون همانند هروئین قوی است و درصورت مصرف غلط خطرناک است.
3- مادامیکه فرد تحت درمان با متادون است درواقع به صورت جسمی وابسته به شبه افیون‌هاست.
4- فرد با مصرف یک دوز متادون تجربه نشئگی را ندارد.
5- فرد باید متعهد شود که روزانه (‌حتی در تعطیلات) ‌برای دریافت متادون مراجعه کند.

عوارض:
بعضی افراد در برنامه نگهدارنده با متادون علائم ناخواسته ای را در طول درمان تجربه خواهند کرد. ممکن است که علت آن دوز متادون تجریز شده باشد به صورتی که بسیار کم یا بسیار زیاد باشد که بخصوص در شروع درمان ایجاد می‌شود. بعضی از این علائم ناشی از عوارض خود متادون است.

هنگامی که مقدار تجویز شده بسیار کم باشد علائم شبیه به آنفلوانزا است و شامل موارد زیر است:
1- آبریزش بینی، عطسه
2- سیخ شدن موها
3- دردهای شکمی‌
4- درد پشت و مفاصل
5- احساس ضعف جسمی
6- افزایش درجه حرارت بدن و احساس سرما
7- از دست دادن اشتها
8- تعریق
9- لرزش
10- تحریک پذیری و پرخاشگری
11- اسپاسم ماهیچه ای و پرش عضلانی
12- اختلال در خواب
13- تهوع و استفراغ
14- ولع برای مواد
15- خمیازه
16- اسهال

فردی که مصرف متادون را یکباره قطع کند ممکن است بسیاری از علائم ذکر شده را تجربه نماید. علائم ترک (بازگیری) معمولاً یک تا سه روز بعد از آخرین مصرف شروع می‌شود و در حدود روز ششم به حداکثر می‌رسد اما مدت طولانی تری به طول می‌انجامد.

علائم ناشی از مصرف متادون به مقدار زیاد عبارتند از:
1- خواب آلودگی و چرت زدن
2- تهوع واستفراغ
3- تنفس سطحی
4- مردمک نوک سنجاقی
5- کاهش دمای بدن
6- ضعیف شدن نبض و کاهش فشار خون
7- طپش قلب
8- سرگیجه
9- اختلال در عملکرد جنسی
10- گردش خون ضعیف

بعضی افراد ممکن است عوارضی را تجربه کنند که ارتباطی با دوز مصرفی متادون ندارد:
1- تعریق (فرد باید حداقل دو لیتر آب در روز بنوشد تا دچارکمبود آب بدن نشود)
2- یبوست
3- درد ماهیچه‌ها و مفاصل
4- کاهش میل جنسی ‌
5- جوش‌های پوستی و خارش
6- تسکین
7- احتباس مایع
8- کاهش اشتها، تهوع و استفراغ
9- درد شکمی
10- پوسیدگی دندان
11- بی نظمی‌ در قاعدگی

این عوارض مدت کوتاهی پس از مصرف متادون فروکش می‌کند.
در افرادی که کارکرد کبدی آنها ضعیف است (به طور مثال عفونت هپاتیتB، ‌هپاتیت‌ها و نیز استفاده طولانی مدت از الکل) مقدار متادون تجویز شده نیاز به نظارت دقیقی دارد.
افرادی که به مواد افیونی وابستگی ندارند در صورت مصرف متادون علائمی ‌را تجربه خواهند کرد که شبیه به علائم ناشی از مصرف مقدار زیاد متادون است (قبلاً ذکر شده است(.

مصرف متادون همراه با سایر داروها:
مصرف داروهای دیگر همراه متادون، بخصوص اگر آنها هم مضعف باشند (‌مانند الکل،‌ افیونها از جمله هروئین یا بنزودیازپین‌ها مانند دیازپام)، خطر overdose را افزایش می‌دهد. مصرف مقادیر زیاد الکل در چند روز یا چند هفته می‌تواند طول زمان اثر متادون را کوتاه کند و موجب شود که شخص قبل از مصرف دوز بعدی علائم ترک (بازگیری) را تجربه نماید.
این نکته بسیار مهم است که فرد هنگام مراجعه به پزشک یا دانپزشک، مصرف متادون را گزارش دهد تا داروهائی که موجب تاثیر بر درمان نگهدارنده با متادون می‌شوند را تجویز ننمایند.

Overdose و مرگ:
مرگ در اثر مصرف متادون نادر است. مرگ مرتبط با متادون تقریباً همیشه به دلیل مصرف همزمان سایر داروها بخصوص بنزودیازپین‌ها و یا الکل می‌باشد.
کادر حرفه ای بهداشتی عموماً پذیرفته اند که درمان نگهدارنده با متادون در کاهش مرگ و میر معتادان به هروئین موثر است. مرگ در اثر مصرف متادون معمولاً به دلایل زیر اتفاق می‌افتد:
1- مصرف بیش از حد به طور اتفاقی ـ تحقیقات نشان داده است که سوء‌ مصرف الکل و بنزودیازپین‌ها در مراجعان دریافت متادون شایع است. هرگونه مصرف همزمان داروهای مسکن، از جمله افیونهائی مانند هروئین،‌ الکل و بنزودیازپین‌ها موجب افزایش خطر سرکوب تنفسی، اغما و مرگ می‌شود.
2- خودکشی ـ اختلالات عاطفی در مراجعان دریافت متادون شایع است.
3- صدمات و آسیب‌ها که شامل تصادف با وسائل نقلیه نیز می‌باشد.

خطرات دیگر:
1- دسترسی به متادون توسط افراد دیگر (برای مثال اطفال) بسیار خطرناک است و می‌تواند موجب ایجاد علائم overdose شود. متادون اضافی را باید از دسترس بچه‌ها دور نگه داشت.
2- تزریق متادون خطری عمده جهت سلامتی افراد است و خطر overdose، لخته شدن خون،‌ انسداد سیاهرگها و سایر مشکلات طبی را افزایش می‌دهد.

مورفین
در سال 1804 میلادی اولین الکالوئید تریاک که شناخته شد، مورفین (morphine) نامگذاری کردند که از کلمه مورفئوس (Morpheuse) خدای رویای یونان باستان مشتق شده بود. از سال 1850میلادی که سرنگهای تزریقی زیر جلدی به بازار آمد، استفاده از آن گسترش بیشتری پیدا کرد. مورفین از تریاک استخراج میشود و یا مستقیما از ساقه خشخاش بدست می آید و به صورت پودری کریستالی به رنگ قهوه ای روشن و یا سفید می باشد.
مرفین به صورت امروزی برای از بین بردن درد از قرن 19 میلادی سابقه دارد و از حیث طبقه بندی فارماکولوژی، تضعیف کننده سیستم مرکزی اعصاب می باشد.
مورفین به اشکال قرص، کپسول، پودر یا محلول عرضه می شود و از طریق خوراکی، کشیدن از راه مجاری تنفسی و تزریق زیرپوستی و داخل سیاهرگی مورد استفاده قرار می گیرد. شروع مصرف "مورفین" را متخصصان به "ماه عسل" تعبیر می کنند. زیرا "مورفین" تمام احساسها را تغییر می دهد، و به تجربه های ادارکی، خلقی و حسی و اساساً ارتباطات شخص با دنیای خارج، ظاهر دلنشینی می بخشد. این لذت در ابتدا در مورد احساسات داخلی نامشخص، بسیار شدید است.
کارکرد ذهنی در سطوح بالا مانند قدرت استدلال نه تنها دچار اشکال نمی گردد، بلکه عملکرد آن با شور و هیجان زیاد توأم است. البته پس از مدتی مصرف، عادت پدیدار می گردد و شخص به ناچار مقدار مصرفی خود را افزایش می دهد.
اضطراب که خود جزئی از درد و رنج وابسته به کمبود احتمالی در اعتیاد است، سبب می شود که شخص علاوه بر افزایش مقدار مصرفی خود، فواصل مصرف را کاهش داده و به این شکل از بروز علائم کمبود و اضطراب احتمالی جلوگیری نماید.
البته افرادی هستند که مصرف روزانه خود را بدون افزایش قابل ملاحظه ادامه می دهند، و زندگی خود را بر اساس ریتم سرنگ ها قرار داده و به کار و زندگی معمولی خود مشغول می باشند. اما افراد دیگر قادر به تداوم کار و فعالیت نبوده و دائماً در پی بالا بردن مقدار مصرف و پر کردن سرنگ های بعدی هستند.
اختلاف مورد اشاره مربوط به سازمان روانی – شخصیتی فرد و قدرت او در کنترل تمایلات و ارضا آن است. اما در اکثر موارد، اعتیاد به مشتقات "تریاک" به طور عام و به "مورفین" به طور خاص، موجب زوال سریع فیزیکی، روانی و اجتماعی می گردد، و افرادی که قدرت ذهنی خود را حفظ کرده اند، رنج فراوان می کشند. زیرا دیگر از ماه عسل خبری نیست، بلکه فقط لحظات پراضطراب و سختی وجود دارد که شخص به پرکردن سرنگ بعدی خود می اندیشد.

هروئین
هروئین که نام شیمیایی آن "دی استیل ـ مورفین" است، در سال 1900 به عنوان وسیله‌ای برای درمان مؤثر اعتیاد به مورفین ارائه شد. اما افسوس که این امید واهی خیلی زود به یأس مبدل گشت. زیرا متوجه شدند، گرچه هروئین خواب‌آوری کمتری دارد، اما قدرت مسموم کنندگی آن پنج برابر مورفین است. هروئین با عمل تقطیر از مرفین استخراج می‌شود و به صورت پودر کریستالی سفید رنگی است.
هروئین اعتیاد شدید فیزیکی را در کمتر از 21 روز در 97 درصد اشخاصی که آن را مورد مصرف قرار داده بودند، به وجود آورد. هروئین ماده مخدری قوی است، که آخرین پله نردبان اعتیاد را در مصرف مواد مخدر به خود اختصاص داده است و شخص را به سفری می برد که کمتر کسی از آن به سلامت بازگشته است!
فردی که پس از سیر در مصرف انواع مواد مخدر به هروئین روی می‌آورد، ابتدا آن را استنشاق می‌کند، اما کمی بعد جهت تأثیر فوری و افزایش دادن اثر آن، به سرنگ روی می‌آورد و در رگ تزریق می‌کند.
هروئین تزریق شده احساس لذت عمومی و سریع و شدید را تولید می‌کند. در اصطلاح، معتادان آنرا فلش (Flash) یعنی چیزی شدید و آنی همانند نور فلش دوربین عکاسی می‌نامند.
فلش عکس‌العملی است ناگهانی، زنده و عمیق که ارگانیسم نسبت به ورود ماده نشان می‌دهد. این حالت حداکثر در حدود 10 ثانیه طول می‌کشد. هروئین که قدرت خواب‌آوری کمتری دارد، تولید برانگیختگی‌های شدید و خشنی می‌کند، لیکن سهولت تفکر و تصور تریاک را تولید نمی‌نماید، شاید به همین علت است که مصرف این ماده بیشتر در بین مردها متداول است. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد که در برابر هر 5 مرد معتاد به هروئین، فقط یک زن معتاد به هروئین وجود دارد.
هروئین از مورفین مستبدتر است و کمبود آن زودتر احساس می شود. به طوریکه معتاد را مجبور می‌سازد در فواصل زمانی مشخص (3 تا 5 ساعت برای هروئین و 8 تا 12 ساعت برای تریاک) از این ماده استفاده کند، تا اضطراب غیرقابل تحمل ناشی از کمبود را از بین ببرد.
مضافا اینکه پس از مدتی، مصرف هروئین به جز رفع احتیاج، اثر دیگری ندارد و مکانیسم وابستگی، ریتم تزریق و مقدار مصرف را رفته رفته افزایش می‌دهد و زوال و نابودی فرد را سرعت می‌بخشد. اعتیاد به هروئین بندگی مطلق است و معتاد فقط برای هروئین و توسط آن زنده است.
باید دانست هروئین برخلاف الکل که بعضی از رفتارهای سرکوب شده را آزاد می‌سازد، تعدادی از رفتارهای پایه، مانند رفتارهای جنسی، خشونتی و تهاجمی و حتی رفتارهای رفع گرسنگی را سرکوب کرده و از قدرت اصلی آن می‌کاهد. ایجاد حالت کرخی در معتاد باعث می گردد که فکر کند فشارهای مختلف و دردهای جسمانی خصوصا دلواپسی و اضطراب وی بهبود می یابد.
وابستگی فیزیکی بسیار شدید است، معتاد می‌بایست حداقل هر 8 تا 12 ساعت یکبار از این ماده مصرف کند تا از بروز علائم کمبود جلوگیری نماید.
تجربیات حاصله نشان می‌دهد که مصرف روزانه 60 میلی‌گرم هروئین می‌تواند در مدت دو هفته فرد را کاملا معتاد سازد. زیرا در این مدت ارگانیسم بدن با ماده مخدر وفق یافته و با آن سازگار می‌گردد، و وقتی شخص از نظر فیزیکی کاملا معتاد شد، کمبود مصرف یا عدم دستیابی باعث بروز علائمی ‌می‌شود. تقریبا 12 ساعت بعد از آخرین مصرف، معتاد خود را بدحال حس می‌کند، احساس ضعفی به او دست داده و خمیازه می‌کشد، می‌لرزد و عرق می‌کند، از بینی و چشمهایش ترشحات زیادی خارج می‌شود. این علائم توام با حالت آشفتگی به مدت چند ساعت ادامه یافته و پس از آن معتاد به خوبی ناآرام فرو می‌رود. در موقع بیداری یعنی 18 تا 24 ساعت بعد از آخرین تزریق فرد معتاد وارد عمق جهنم زندگیش می‌شود. خمیازه ها آنچنان شدید می گردد که می‌توانند فکهایش را از هم جدا سازند. ترشحات بینی همچنان ادامه می‌یابد، موهای بدن سیخ می‌شود و انقباضات شدیدی در معده و روده‌ها پدید می‌آید، که باعث ایجاد اسهال و استفراغ شدید می‌شود.
حدود 36 ساعت بعد از آخرین تزریق، معتاد خود را با پتوهای متعدد می‌پوشاند. زیرا بدنش به شدت می‌لرزد و پاهایش بی‌اختیاد دچار لرزشهای شدیدی می گردد. به طوری که قادر به خوابیدن نیست، بلند می‌شود، راه می‌رود، روی زمین دراز می‌کشد و فریاد می‌زند.
ریزش ترشحات از بینی همچنان ادامه می‌یابد و سرعت و میزان آن باور نکردنی است و تعریق او باعث خیس شدن دائم لباسها و رختخوابش می‌شود.
در این مرحله ضعف جسمانی به حدی است که فرد قادر به بلند کردن سر از روی بالش نمی‌باشد و گاهی متخصصان از بیم جان بیمار به هراس می‌افتند و مقداری هروئین به وی تزریق می‌کنند. تزریق مقدار کمی هروئین تقریبا تمام علائم را به سرعت از بین می‌برد.
البته اگر تزریق انجام نگیرد تمام علائم فوق پس از 6 تا 7 روز از بین می‌رود، زیرا بدن پس از این مدت دوباره قابلیت عدم نیاز به هروئین را باز می‌یابد.

برگرفته از سایت:

http://www.behjoo.ir/02/M290.shtml     

گردآورنده: دانشجوی رشته علوم اجتماعی (خدمات) - کتانباف

سیگار(CIGARETTE)

تنباکو:

تـنباکو(TOBACCO)  با نام علمی نیکوتــیانا(NICOTIANA) بیش از 60 گونه مخـتـلف دارد که نــیکوتیــانا تاباکوم(N.TABACUM) و نیکوتیانا رستیکا(N.RUSTICA) رایج ترین آن میباشند. این گیاه بومی آمریکای جنوبی و شمالی میباشد. بوی مخصوص تنباکو بـه عــلت وجود روغن فراری موســوم به نیکوتیانین (nicotianin)است.

 

نحوه آماده سازی تنباکو:

بعد از چیدن و خشک‌ کردن برگ‌های توتون، آنها را تمیز و ساقه‌ها و مواد اضافی را جدا می‌کنند. سپس، دوباره برگ‌ها را با گلیسیرین یا یک ماده دیگر شبیه آن، رطوبت می‌دهند و در بشکه‌های چوبی بزرگ انبار می‌کنند. این بشکه‌ها ممکن است تا 2 سال در انبار بمانند که در این مدت، تنباکو تیره‌ تر و خشک ‌تر می‌شود و محتوای نیکوتین آن هم کاهش می‌یابد. بعد از این مدت است که تنباکو اصطلاحا "رسیده" شده و آماده استفاده می‌شود.

توتون ویرجینیا (در ایالات ویرجینیا، کارولینا، جورجیا و فلوریدای امریکا میروید) که برگهای روشن و شیرینی دارد رایج ‌ترین نوع تنباکو است که در ساخت سیگار از آن استفاده می‌شود. برای آماده‌ کردن سریع ‌تر این توتون، آن را حرارت می ‌دهند تا برای رسیده ‌شدن آن به 2 سال زمان نیاز نباشد. یک تغییر مهم دیگری که در صنعت دخانیات به ‌وقوع پیوسته، کاهش میزان برگ توتون موجود در سیگار به حدود 25 درصد مقداری است که قبل از سال‌های دهه 50 استفاده می ‌شده است. به دو علت، نخست استفاده بیشتر از اجزای دیگر گیاه تنباکو که تا آن زمان دور ریخته می‌شد، اما با پیشرفت صنعت دخانیات، از این اجزا هم در ترکیب توتون سیگار استفاده میگردد. در حال حاضر حداقل یک چهارم توتونی که در یک نخ سیگار وجود دارد، از همین اجزای دیگر گیاه تنباکو است و نه کاملا از برگ‌های خالص گیاه.

پیشرفت دیگری که باعث شد تولید کنندگان دخانیات از برگ توتون به میزان بسیار کمتری در محصولاتشان استفاده ‌کنند، رایج‌ شدن تکنیک دیگری موسوم به "پف‌دادن" بود. در این روش، توتون را به‌ صورت خشک منجمد می ‌کنند و بعد هوا یا گاز دیگری مثل دی‌اکسید‌کربن را با فشار به آن می‌دمند. به این ترتیب برگ‌های توتون حالت پف کرده به خود می‌گیرد و حجیم ‌تر و سبک ‌تر می‌شود و افزودنی‌ها را هم بهتر و بیشتر به خود جذب می‌کند.

روشهای استعمال تنباکو:

1.تدخین (دود کردن) بوسیله سیگار(CIGARETTE)، سیگار برگ(CIGAR)، پیپ(PIPE)، قلیان (HOOKAH)، بی دیس(BIDIS) نوعی سیگار دست ساز هندی، کرتک(KRETEK) نوعی سیگار اندونزیایی که حاوی گل میخک(CLOVE) بوده و با بی حس کردن دهان وریه ها و ایجاد احساس سرخوشی ملایم لذت سیگار کشیدن را بیشتر میکند. اما همین عامل باعث میگردد فرد سیگاری دود سیگار را بیشتر در ریه ها ی خود نگه دارد، بنابراین مواد سمی بیشتری جذب بدنش میگردد.

2. توتون جویدنی(CHEWING TOBACCO) و انفیه تر(MOIST SNUFF) که بین گونه و لثه ها نگاه داشته میشود.

3. انفیه خشک(DRY SNUFF) که با بینی بالا کشیده میشود.

4. همراه با حشیش به شکل سیگاری(JOINT) تدخین میشود.

استوانه ای کاغذی  و کوچک  معمولا به طول 10 سانتی متر و قطر 10 میلی متر که با برگهای بریده شده و عمل آمده تنباکو پر میشود.   قسمتهای مختلف سیگار:

1.فیلتر سلولزی (سلولز استات):  که با کاغذ متخلخلی بنام (PLUGWRAP) پوشیده شده است. وظیفه فیلتر خنک کردن و تمیز کردن دود سیگار است.

2. کاغذ (TIPPING):که فیلتر را میپوشاند و برخی اوقات برای تهویه بیشتر و کاهش تار(قطران) سیگار دارای سوراخهای ریزی (پرفراژ) میباشد.

3.ترکیب تنباکو و کاغذ سیگاری که آن را احاطه کرده است.

انواع سیگار:

1- سایز معمولی(KING SIZE)

2- سیگار باریک(SLIM)

3- سیگار پهن(WIDE)

4- (ملایم) لایت(LIGHT) و یا کم تار(LOW TAR)

5- (خیلی ملایم) آلترالایت(ULTRA LIGHT)

6- منتول (دارای اسانس نعناع)(MENTHOLS): احساس خنکی را القا میکند.

مفهوم رنگبندی پاکت های سیگار:

1- پاکت قرمز: طعم کامل و قوی.

2- پاکت سفید و یا طلایی: لایت.

3- پاکت آبی و یا نقره ای: آلترالایت.

4- پاکت سبز: منتول.

5- پاکت سبز کم رنگ: منتول لایت.

6- پاکت قرمز تیره: سیگار بدون فیلتر.

عوامل موثر در روند سوختن سیگار ومیزان نیکوتین جذب شده به بدن:

1- نوع تنباکوهایی که با یکدیگر ترکیب شده اند. چگونگی رویش و عمل آوری تنباکوها.

2- محتوای رطوبت سیگار.

3- تراکم و وزن تنباکو که بر مقاومت پک زدن به سیگار موثر است.

4- طول و قطر سیگار.

5- طول، جنس، مشخصات و درجه تهویه فیلتر سیگار.

6- ویژگیهای احتراقی کاغذ سیگار.

7- نحوه کشیدن سیگار (تعداد و عمق پک ها)

تفاوت سیگار لایت با سیگار معمولی:

       درجه بندی سیگارها توسط ماشین های سیگارکش(smoking machines) تعیین میگردد. این دستگاه ها به تمام نخهای سیگار بطور مشابه پک میزنند. سیگارهای لایت که بوسیله این ماشین ها کشیده میشوند درجه نیکوتین و تار کمتری را نشان میدهند. اما درعمل  به دلایل زیر هیچ تفاوتی میان سیگارهای ملایم (لایت) با سیگارهای معمولی وجود ندارد:

1- اطراف فیلتر سیگارهای لایت چند سوراخ ریز تعبیه میشود تا تهویه فیلتر افزایش یابد. هنگام پک زدن به سیگار هوا با دود سیگار ترکیب شده و آن را رقیق تر میسازد. اما در عمل این سوراخها توسط فرد سیگاری با لبها و یا دستها بطور ناخودآگاه مسدود میگردند. بنابراین دیگر سیگار "لایت" نخواهد بود.

2- فرد سیگاری برای جبران کاهش نیکوتین جذب شده توسط سیگارهای لایت تعداد و عمق پک هایی که به سیگار میزند، و یا تعداد نخ سیگار مصرفی روزانه خود را افزایش میدهد.

3- نحوه کشیدن سیگار افراد سیگاری با ماشین های سیگار کش متفاوت است. و هیچ دو فرد سیگاری مشابه هم به سیگار پک نمیزنند.

·   برخی افراد برای ترک سیگار نیز به سیگارهای لایت روی می آورند، اما این کار بی فایده و غیر اصولی است.

تفاوت سیگار برگ با سیگارت:

1- سیگار برگ از تنباکوی خشک و تخمیر شده تهیه میگردد.

2- تنباکو در سیگار برگ در میان برگ تنباکو پیچیده میگردد. اما در سیگارت در کاغذ سیگار.

3- سیگار برگ فاقد فیلتر است.

سیگارهای برگ کوبا از شهرت خاصی برخوردار است. سیگار برگ در اشکال و طعم های مختلفی عرضه میگردد.

چند مطلب درباره نیکوتین(nicotine):

1- میزان نیکوتین موجود در تنباکو به گونه تنباکوی مصرفی و قسمتی که برگ از تنه گیاه جدا می شود بستگی داشته و از 0.3 تا 7 درصد متفاوت است. هر چقدر برگ ها از قسمتهای بالاتر گیاه چیده شوند محتوای نیکوتین بیشتری دارند.

2- پس از نخستین پک تنها 10 ثانیه طول میکشد که نیکوتین به مغز برسد.

3- یک نخ سیگار حاوی  حدود 0.4 تا 1.3 درصد نیکوتین است.

4- مقدار نیکوتین موجود در 3 نخ سیگار میتواند برای انسان مهلک باشد، اما تنها مقادیر اندکی از نیکوتین بصورت دود آزاد میشود.

5- نیکوتین یک آلکالوئید سمی است که خاصیت اعتیاد آوری تنباکو و سیگار مربوط به آن میباشد.

6- نیکوتین بی رنگ و دارای بوی تندی می باشد. چنانچه در معرض هوا و نور قرار گیرد رنگش تیره شده و تبدیل به صمغ میگردد.

7- مقادیر تغلیظ شده نیکوتین موجود در تنباکو به عنوان حشره کش مورد استفاده قرار میگیرد.

8- نیکوتین به اندازه هروئین قدرت اعتیادآوری دارد.

9- نیکوتین گاهی اوقات یک محرک و برخی اوقات اثرات آرام بخشی دارد.

10- مصرف نیکوتین در فرد سیگاری ایجاد تحمل و وابستگی میکند. علایم محرومیت از نیکوتین شامل: تحریک پذیری ـ خشونت طلبی- اضطراب- عصبی شدن- کاهش تمرکز- سر گیجه- سبک شدن سر- اختلال درخواب-یبوست- خشکی دهان- گلو درد- درد دست ها و پاها- تعرق- افسردگی- زخم های دهانی ـ خستگی گرسنگی- سرفه- احساس فقدان وهوس کشیدن سیگار میباشند. این علایم ممکن است ماه ها باقی بماند.

علل استعمال سیگار توسط افراد:

1.مانند افراد بالغ و بزرگسال جلوه کردن.

2. فشار همسالان و برای مورد پذیرش قرار گرقتن از سوی آنها.

3. هیجان حاصل از تجربه کشیدن سیگار(چیزی که توسط بزرگترها قدغن شده است)

4. رفع استرس و خستگی.

نکته:  آغاز مصرف سیگار میتواند متفاوت باشد اما عدم توانایی در ترک سیگار تنها یک علت دارد و آن خاصیت اعتیاد آوری نیکوتین می باشد.

دخانیات از نگاه آمار:

1.بیش از1.1  میلیارد نفر در سراسر جهان تنباکو استعمال میکنند.

2. افرادی که سیگار میکشند بطور متوسط 14 سال زودتر از افراد غیر سیگاری میمیرند. خطر مرگ به تعداد سیگار و مدت زمان سیگاری بودن فرد بستگی دارد.

3. خسارت مالی ناشی از آتش سوزی با سیگار سالانه بالغ بر 27 میلیارد دلار است.

4. در سال 1996 از کل زباله های جمع آوری شده در امریکا 20 درصد مربوط به ته سیگار بوده است.

5. کمپانی های تولید کننده سیگار سالانه میلیارد ها دلار صرف تبلیغات سیگار میکنند.

6. روزانه 15 میلیارد نخ سیگار در سراسر جهان خریداری میشود، به عبارت دیگر هر دقیقه 10 میلیون نخ و یا 5.6 تریلیون نخ در سال.

7. سالانه بیش از 200 میلیارد دلار در سراسر جهان برای سیگار هزینه میشود. که 70 میلیارد دلار آن متعلق به کشورهای در حال توسعه است.

8. مصرف تنباکو به اجتماع هزینه تحمیل میکند: هزینه های درمانی مستقیم و غیر مستقیم، از دست رفتن درآمد به علت مرگ زودرس، معلولیت ها، غیبت کارگران و کارمندان، کاهش بهره وری و آتش سوزی ها. در سراسر جهان روزانه 80 تا 100 هزار نفر شروع به کشیدن سیگار میکنند، که نیمی از آنها در آسیا زندگی میکنند.

9.1/3 مردان جهان سیگاری هستند.

10.   هر 8 ثانیه یک نفر به علت مصرف تنباکو می میرد.

11.   سالانه 4.8 میلیون نفر در سراسر جهان به علت بیماریهای مرتبط با مصرف سیگار جان خود را از دست میدهد. چنانچه همین روند ادامه یابد در سال 2025 این میزان مرگ و میر به 10 میلیون نفر در سال بالغ خواهد گردید.

12.   مصرف سیگار در کشورهای توسعه یافته رو به کاهش اما در کشورهای در حال توسعه سالانه 3.4 درصد به افراد سیگاری افزوده میشود.

13.   بازار تنباکو در جهان توسط سه کشور آمریکا، انگلیس و ژاپن کنترل می شود.

14.   در میان نوجوانان 13-15 سال جهان از هر 5 نفر یکی سیگار میکشد.

15.   نیمی از سیگاری هایی که بطور مداوم سیگار میکشند عاقبت خواهند مرد.

16.   هر سیگار بطور متوسط حداقل 7 دقیقه از عمر متوسط فرد سیگاری می کاهد.

17.   سیگار بزرگترین عامل مرگ زودرس میباشد که کاملا قابل پیش گیری است.

18.  1/4 مرگ و میر مرتبط با بیماریهای قلبی و 3/4 برونشیت های مزمن مرتبط به استعمال سیگار میباشد.

19.  روشهای مختلف استعمال تنباکو هیچ مزیتی نسبت به یکدیگر ندارند. کشیدن قلیان و یا پیپ و استعمال تنباکوی جویدنی میتوانند خطرات بیشتری در پی داشته باشند.

20.  افراد سیگاری بطور متوسط سالانه 90 هزار تومان برای خرید دخانیات هزینه میکنند.

21.    80 درصد افرادی که سیگار میکشند، سیگار کشیدن را از سنین نوجوانی(قبل ازسن 18 سالگی) آغاز کرده اند.

رابطه سیگار و بیماریها :

طبق تحقیقات سازمان جهانی بهداشت در هر ‌٨ ثانیه یک نفر در دنیا به علت استعمال دخانیات جان خود را از دست می‌دهد.

  نتایج تحقیقات حاکی از آن است چنانچه افراد در سنین نوجوانی شروع به کشیدن سیگار کنند (بیش از ‌٧٠ درصد موارد سیگاری شدن در این مرحله اتفاق می‌افتد) و مدت ‌٢٠ سال یا بیشتر به این عمل ادامه بدهند بین ‌٢٠ تا ‌٢٥ سال زودتر از افرادی که به هیچ‌وجه در زندگی سیگار نکشیده‌اند، خواهند مرد.

تنها سرطان ریه یا بیماریهای قلبی پیامدهای استعمال دخانیات نیست بلکه مجموعه‌ای از مسایل و مشکلات بهداشتی در ارتباط با مصرف مواد دخانی وجود دارد که می‌تواند به لحاظ شرایط جسمانی و مقاومت ایمنی در افراد سیگاری بروز می‌کند، که برخی از آنها عبارتند از:

‌١- از دست دادن موها:    با تضعیف سیستم ایمنی افراد سیگاری در اثر مصرف مواد دخانی، بدن این افراد مستعد ابتلا به انواع بیماریها از جمله «لوپوس اریتماتوز» می‌شود که این بیماری می‌تواند عامل از دست دادن موها، ایجاد زخم‌ در دهان، جوش‌های پوست روی صورت، سر و دست‌ها شود.

‌٢ - آب مروارید (کاتاراکت):   افراد سیگاری ‌٤٠ درصد بیش از افراد دیگر در معرض ابتلا به آب مروارید، کدر شدن عدسی چشم و ممانعت از عبور نور و در نهایت نابینایی هستند.

‌٣ - چین و چروک:   استعمال دخانیات باعث از بین بردن پروتئین‌های انعطاف دهنده پوست می‌شود؛ همچنین باعث تحلیل بردن ویتامین A و محدود کردن جریان خون در عروق پوست می‌گردد.

پوست افراد سیگاری خشک و دارای خطوط و چین خوردگی‌های ریزی در اطراف لبها و چشمهاست.

‌٤ - ضایعات شنوایی:   افراد سیگاری ‌٣ برابر بیش از افراد غیر سیگاری به عفونت گوش میانی دچار می‌شوند.

‌٥ - سرطان پوست:   افراد سیگاری ‌٢ برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری در معرض خطر ابتلا به نوعی سرطان پوست (پوسته پوسته شدن، برجستگی روی پوست) قرار دارند.

‌٦ - فساد دندانها:   افراد سیگاری ‌٥/١ مرتبه بیشتر از افراد غیر سیگاری در معرض خطر از دست دادن زودرس دندانها هستند.

‌٧ - پوکی استخوان:   منواکسید کربن یکی از اصلی‌ترین گازهای سمی در خروجی اگزوز اتومبیل و دود سیگار است، میل ترکیبی این گاز با خون بسیار بالاتر از اکسیژن است. این گاز باعث کاهش قدرت عمل اکسیژن در خون افراد سیگاری حرفه‌ای تا ‌١٥ درصد می‌شود.

استخوان‌های افراد سیگاری تراکم خود را از دست داده و به راحتی شکسته می‌شود همینطور زمان التیام یافتن و جوش خوردن آنها پس از شکستگی تا ‌٨٠ درصد افزایش پیدا می‌کند.

‌٨ - بیماریهای قلبی:   بیماریهای قلبی ـ عروقی ناشی از استعمال دخانیات بیش از ‌٦٠٠ هزار نفر را در سال در کشورهای توسعه یافته از بین می‌رود استعمال دخانیات باعث افزایش ضربان قلب، بالا رفتن فشار خون، افزایش خطر ابتلا به فشار خون بالا و گرفتگی عروق و نهایتا ایجاد حمله قلبی و سکته می‌شود.

‌٩ - زخم معده:   استعمال دخانیات مقاومت معده را در برابر باکتریها پایین می‌آورد؛ همچنین باعث تضعیف معده در خنثی سازی اسید معده و مقاومت در برابر آن بعد از غذا خوردن و بر جای ماندن باقیمانده اسید در معده و در نتیجه تخریب دیواره آن می‌شود.

زخم معده افراد سیگاری به سختی درمان می‌شود و احتمالی بهبودی آن تا زمانی که فرد سیگاری اکثرا اندک است.

‌١٠- تغییر رنگ انگشتان :   قطران موجود در دود سیگار در اثر استعمال مستمر دخانیات روی انگشتان و ناخنها جمع شده و باعث تغییر رنگ آنها به قهوه‌ای مایل به زرد می‌شود.

‌١١ - سرطان رحم و سقط جنین :    استعمال دخانیات در دوران بارداری می‌تواند باعث افزایش خطر زایمان نوزاد با وزن کم و بروز مسایل بهداشتی در آینده شود. سقط جنین در مادران سیگاری ‌٢ تا ‌٣ برابر بیشتر است.

‌١٢ - تغییر شکل دادن سلولهای جنسی در مردان:    استعمال دخانیات باعث کاهش تعداد اسپرم و کاهش جریان خون در آلت تناسلی مردان و ناتوانی جنسی در این افراد می‌شود. ناباروری جنسی در مردان سیگاری نیز متداول‌تر از افراد غیر سیگاری است.

‌١٣ - سرطان:   بیش از ‌٤٠ عنصر سرطانزا در دود سیگار وجود دارد احتمال سرطان ریه ‌٢٢ مرتبه بیشتر از افراد غیر سیگاری است.

طبق تحقیقات بی شماری که انجام شده است در صورت ادامه استعمال دخانیات توسط افراد سیگاری، احتمال مبتلا شدن آنها به انواع سرطان‌های دیگر از قبیل زبان، دهان، غدد، بزاق و حلق (‌٦ تا ‌٢٧ برابر)، سرطان بینی (‌٢ مرتبه بیشتر)، گلو (‌١٢ مرتبه)، مری (‌٨ تا ‌١٠ برابر)، حنجره (‌١٠ تا ‌١٨ برابر)، معده (‌٢ تا ‌٣ برابر)، کلیه (‌٥ برابر)، آلت تناسلی مرد (‌٢ تا ‌٣ برابر)، لوزالمعده (‌٢ تا ‌٥ برابر) مقعد (‌٥ تا ‌٦ مرتبه) وجود دارد.

اثرات سوء سیگار بر محیط زیست:

1- اغلب فیلترهای سیگار زیست فروپاش (تجزیه پذیر در طـبیعت) نبوده و درواقع 95 درصد آنها از جنس پلاستیک سلولزاستات مـی باشند، که سالها طول میکشد تا در طبیعت تجزیه و به چرخه محیط زیست بازگردند.

2- در تـه سیـگارهــا بیـش از 165 مـاده شیمیایی وجود دارد کــه حـــیوانات کوچک و پرندگان ممکن است آنها را با غذا اشتباه گرفته و ببلعند.بلعیدن ته سیگار منجر به سوء تغذیه، بی اشتهایی و یا مصرف نکردن غذا در حیوان و یا پرنده می شود. چراکه ته سیگار میتواند مجاری گوارشی را مسدود و از هضم غذا جلوگیری کند. و یا با گیر کردن و انباشته شدن در مجاری گوارشی حیوان احساس سیری و پری کاذب کرده و از غذا دست بکشد.

3- ته سیگارها برای تجزیه شدن در طبیعت حداقل به 5 سال زمان نیازدارند.

4- فرآیند خشک کردن برگهای تنباکو و یا تهیه کاغذ برای کاغذ سیگار یکی از عوامل جنگل زدایی به ویژه در جوامع توسعه نیافته میباشد.

          مواد شیمیایی خطرناک موجود در سیگار:

سیگار حاوی 4000 ماده شیمیایی میباشد. تنباکو حاوی بیش از 60 ماده سرطانزا و بیش از 700 ماده افزودنی (نگهدارنده ها، طعم دهنده ها) است.

چند ترکیب سرطان زا در سیگار:

1-بنزوپیرین(benzopyrene):  این ماده در پی احتراق ناقص مواد ارگانیک تولید میشود. بسیار جهش زا و سرطانزا میباشد.

2-نیتروزامین(nitrosamine):  از واکنش نیکوتین و سایر ترکیبات با نیتریت تنباکو تولید میشود. این ماده نیز سرطانزا است.

فهرستی از مواد سمی موجود در تنباکو و دود سیگار:

1- استون(acetone):  مایع فرار و معطری است که به عنوان حلال به کار میرود (مثلا درلاک پاک کن های ناخن). استون به پوست، دهان، کلیه ها، کبد و اعصاب آسیب رسانده و باعث نواقص مادرزادی میشود.

2-آلومینیوم(aluminium): باعث درماتیت تماسی (التهاب پوست) و آلزایمر میشود.

3- آمونیاک(ammonia):در تماس با آلوئول های ششها یک ماده بسیار خورنده است.

4- آرسنیک(arsenic): یک ماده بسیار سمی است که در حشره کش ها و آفت کش ها استفاده میشود. باعث مسمومیت و آسیب به ارگانهای بدن گردیده و میتواند سرطانزا نیز باشد. این ماده در مرگ موش موجود است.

5-بنزن(benzene): یک ترکیب آروماتیک است که از ذغال سنگ و نفت خام بدست می آید و به عنوان حلال مصرف میشود. سرطانزا بوده و میتواند باعث خواب آلودگی، افزایش ضربان قلب، گیجی، سردرد، سرگیجه، افزایش فشار خون، لرز، استفراغ، بیهوشی و مرگ میشود.

6- کادمیوم(cadmium): این ماده در ساخت باطری ها کاربرد داشته و باعث ایجاد مشکلات مجاری تنفسی و کلیه ها، آسیب به کبد، پوکی و نرمی استخوان میشود. میتواند سرطانزا نیزباشد.

7- کافئین(caffeine): باعث افزایش انرژی و بی قراری میشود.

 8- منواکسید کربن(co): گاز بی بو و بی رنگی است که بسیار کشنده و سمی میباشد. باعث سرگیجه، سردرد، بیهوشی، نارسایی تنفسی و مرگ میشود. منواکسید کربن اکسیژن رسانی به عضلات، مغز و نسوج بدن را کاهش داده و سبب میگردد قلب و بدن سخت تر کار کنند.

9- کلرفرم(chloroform):باعث ایجاد مشکلات کبدی و کلیوی،نواقص مادرزادی و مشکلات پوستی میشود.

10- مس(copper):در عملکرد طبیعی برخی آنزیم های بدن اختلال ایجاد میکند.

11- سیانید/هیدروژن سیانید(hydrogen cyanide/cyanide): باعث ایجاد کما، تشنج، آپنه، ایست قلبی، غش، سرگیجه، اضطراب، استفراغ، تعرق، ضعف در انگشتان پا و دست، مشکلات حرکتی، تاری دید، ناشنوایی و اختلال در عملکرد غده تیروئید میشوند.

12- د.د.ت(DDT): پیشتر به عنوان حشره کش کاربرد داشته است. باعث ایجاد تومور به ویژه در کبد میشود.

13- اتانول(ETHANOL): اثرات الکل بر بدن.

14- فرمالدهید(FORMALDEHYDE): یک ماده بی رنگ و بسیار سمی میباشد که برای حفظ اجساد استفاده میشود. باعث آزار چشمها و پوشش مخاطی، اشک ریزش، سردرد، سوزش گلو، اشکال در تنفس، مشکلات پوستی، افزایش اسیدیته خون، تنفس کم عمق و سریع، کاهش دمای بدن، کما و مرگ میشود. این ماده سرطانزا نیز میتواند باشد.

15- سرب(LEAD): باعث کاهش ضریب هوشی، تهوع، درد شکم، تحریک پذیری، بی خوابی، بی حالی شدید، سردرد، تشنج، کما، یبوست، استفراغ، کاهش اشتها، کم خونی، مشکلات کلیوی و تولید مثلی، کرامپ، پرفعالیتی مزمن، مسمومیت مغزی، ناتوانی در یادگیری و آسیب به لثه ها میشود.

16- منیزیوم(MAGNESIUM): باعث اسهال و تحریک چشمها میشود.

17- متانول(METHANOL): باعث نابینایی، نواقص مادرزادی، سردرد، سرگیجه، استفراغ، گیجی، نارسایی تنفسی، بیهوشی و مرگ میشود.

18- جیوه(MERCURY): باعث آسیب به دهان،لثه ها،دندانها،مغز ،آسیب به سیستم عصبی و غدد درونریزو نواقص مادر زادی میشود.

19- وینیل کلراید(VINYL CHLORIDE):  باعث سردرد، از دست رفتن هماهنگی بدن، توهم، بیهوشی، نارسایی تنفسی، سرطان کبد، تحریکات پوستی، مرگ و نواقص مادرزادی میشود.

20- نیترات پتاسیم(POTASSIUM NITRATE): باعث مشکلات قلبی و یا تشدید آنها میشود.

21- تولوئن(TOLUEN): یک ماده بسیار سمی است که در رقیق کننده های رنگ( تینر) مورد استفاده قرار میگیرد.

22- تار و یا قطران(TAR): تار ترکیبی صمغ مانند، قهوه ای  و چسبناک است و از صدها ماده شیمیایی مختلف (هیدروکربنهای پلی آروماتیک، آمین های آروماتیک و ترکیبات غیر ارگانیک) که بسیاری از آنها سمی، سرطانزا و جهش زا میباشند، تشکیل یافته است. تاراز سوختن تنباکو و سایر مواد گیاهی حاصل میشود. تار ذرات ریزی میباشد که هنگام پک زدن به سیگار وارد ریه ها شده و در آنجا تجمع می یابد. در حدود 70 درصد تار موجود در دود سیگار درون ریه ها رسوب میکند. تار مانند دوده موجود در دودکش، درون ریه های شما را بصورت یک لایه ی چسبناک می پوشاند. فردی که روزانه 20 نخ سیگار دود میکند سالانه 210 گرم (یک فنجان پر) تار وارد ریه های خود میکند. بو و رنگ سیگار مربوط به تار است. تار همچنین بروی پرزهای (سیلیا و یا مژکها)  ریه ها چسبیده و عملکرد طبیعی آنها را مختل میکند. این پرزها با حرکت روبه بالا باعث خارج شدن مواد زاید، میکروبها، گردوغبار و آلودگی ها از ریه ها میشوند. تار میتواند بروی لباس و یا پوست بدن نیز بچسد. آخرین پک سیگار دو برابر بیشتراز نخستین پک  سیگار حاوی تار میباشد.

23- گازهای بوتان (گاز فندک)، اتان،متان، پروپان و دی اکسید کربن.

24-  نیکوتین

25-  فلزات روی، آهن و نیکل.

26- آکریلامید(ACRYLAMIDE): یک ماده بسیار سمی است که در حیوانات سرطانزا میباشد. باعث تحریک پوشش مخاطی، تعریق، تهوع، کرختی، اشکال در تکلم، ضعف دست ها و پاها و آسیب به غدد دستگاه تولید مثلی مردان شود.

27- پولونیوم(POLONIUM): یک ماده رادیواکتیو و سرطانزا میباشد.

28-آکرولئین(ACROLEIN): بسیار سمی و مرگبار است. در سلاحهای شیمیایی مورد استفاده قرار میگیرد، چراکه بسیار اشک آور و تحریک کننده ریه ها است.

29- نفتالین(NAPHTHALENE): در تهیه مواد منفجره، رنگدانه های رنگ و گلوله نفتالین (ضد بید) کاربرد دارد.

برخی از مواد افزودنی در تنباکوی سیگار:      

مخمر، سرکه، اوره، انواع روغن ها، انواع الکل ها، قندها، نشاسته، نمک، جوش شیرین، گلیسیرین، کاکائو، کافئین، فیبر، پودر میوه ها، انجیر، کشمش، وانیل، آب، عسل، شکلات، کره، موم.

این مواد به عنوان طعم دهنده، نگهدارنده، افزایش رطوبت و ملایم ساختن طعم سیگار مورد استفاده قرار میگیرند.

مضرات استعمال سیگار:

1.ابتلا به بیماریهای قلبی-عروقی، ایست قلبی، سکته ها، پرفشاری خون و تنگی عروق. ریسک حمله قلبی درافراد سیگاری زیر 40 سال 5 برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری است.

2.بیماریهای انسدادی مزمن ریوی نظیر آمفیزم (در این بیماری کیسه های هوایی و یا حبابچه های ریه ها بزرگ و گشاد میشوند که منجر به کاهش کارایی ریه ها، کاهش دریافت اکسیژن، تنگی نفس، ترکیدن کیسه های هوایی، عفونت ریه و بزرگ شدن قفسه سینه میشود)، برونشیت مزمن (به التهاب و تخریب راه های هوایی گفته میشود که به تنگی راه های هوایی، اشکال در تنفس، تنگی نفس، سرفه های مزمن و خلط چسبناک و غلیظ منجر میگردد)، کاهش ظرفیت ششها و سرطان ریه.

3.نواقص مادرزادی، تولد نوزاد کم وزن، تولد جنین مرده، کاهش جریان خون به جنین داخل رحم وافزایش سقط جنین. نوزادان زنان سیگاری حدود 200 گرم سبکتر از نوزادان زنان غیر سیگاری میباشند. زنانی که سیگار میکشند، احتمال اینکه نوزاد مرده بدنیا آورند 33 درصد بیشتر است.

4.سرطان های دهان، حنجره، زبان، لب ها، گلو، مثانه، پانکراس، مری، معده، کلیه و دهانه رحم.

5.افزایش حاملگی های خارج رحمی، تاخیر در آبستن شدن زنان، یائسگی زودرس(سیگار یائسگی را5 سال به جلو می اندازد)، افزایش دردهای قاعدگی.

6.آب مروارید (استعمال 20 نخ سیگار در روز شانس ابتلا به آب مروارید را دو برابر میکند) ، آسیب به اعصاب چشم، سوزش چشمها و اشک ریزش.

7.کاهش قوه حافظه و توانایی های شناختی.

8.بیماری برگر(BUERGER) که باعث ترومبوز (لخته خونی) در سرخرگ ها و سیاهرگ های دست و پا میشود و میتواند به قانقاریا و قطع عضو نیز بیانجامد.

9.ناتوانی جنسی در مردان و کاهش اسپرم مردان.

10.  کند شدن جریان خون به اندامها.

11. تضعیف سیستم ایمنی بدن. سیگاری ها بیشتر به سرماخوردگی، آنفلوآنزا و دیگر بیماریهای عفونی مبتلا میشوند و دوره نقاهت آنها نیز طولانی تر است.

12.  چین و چرک پوست به علت کاهش جریان خون به پوست.

13. افزایش احتمال ابتلا به عارضه پوستی پسوریازیس. افراد سیگاری دو برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری ممکن است به پسوریازیس مبتلا شوند.

14. افزایش پوسیدگی دندانها، بیماریهای لثه ای و زرد شدن دندانها. سیگار تعادل شیمیایی درون دهان را بر هم زده و تشکیل پلاک و زرد شدن دندانها را تسهیل میکند.

15. افرادی که سیگار برگ و یا پیپ میکشند دود کمتری را به ریه های خود فرو میبرند و نسبت به افرادی که سیگار معمولی استعمال میکنند کمتر به سرطان ریه مبتلا میشوند (البته نسبت به افراد سیگاری و نه غیر سیگاری). اما ریسک ابتلا به سرطان دهان، حنجره و مری در آنها بیشتر است.

16. افرادی که تنباکوی جویدنی و انفیه تر استعمال میکنند بیشتر به سرطانهای دهان، مری و حنجره مبتلا شده و آسیب های بسیار جدی ای به دندانها و لثه های خود وارد میسازند.

17.  بوی بد دهان، بد رنگ شدن دندانها و تحلیل استخوانهای فک و دندانها.

18.  کاهش و یا از دست رفتن احساس چشایی و بویایی، تغییر در میزان ترشح بزاق دهان، خشکی دهان.

19.  تغییر رنگ قهوه ای و یا زرد رنگ ناخنها و انگشتان دست.

20.  تشدید سوزش سر دل و ترش کردن.

21.  سیگار کشیدن احتمال لخته شدن خون را افزایش میدهد.

نکات مهم دیگر:

1-خطر سکته در مردان 35 تا 64 ساله ای که سیگار میکشند 4 برابر بیشتر از مردان غیر سیگاری است.

2-خطر سکته در زنان 35 تا 64 ساله ای که سیگار میکشند 5 برابر بیشتر از زنان غیر سیگاری است.

3-مردان سیگاری 22 بار و زنان سیگاری 12 بار بیشتر از غیر سیگاری ها احتمال دارد بر اثر سرطان ریه فوت کنند.

4-60 درصد قربانیان سرطان ریه ظرف 1 سال و 80 درصد آنها ظرف 3 سال پس از تشخیص جان می سپارند.

5-87 درصد سرطان های ریه به علت استعمال سیگار میباشد.

6-1/3 تمام سرطانهایی که به مرگ منتهی میشوند مرتبط با کشیدن سیگار است.

7-48 درصد مردان و 10 درصد زنان جهان سیگار میکشند.

8-هر 6  ثانیه در جهان یک نفر به علت مصرف سیگار فوت میکند.

9-دود سیگاری که در فضا پخش میشود، نسبت به دودی که به درون ریه ها کشیده میشود حاوی 2 برابر نیکوتین و 5 برابر منوکسید کربن بیشتر است.

10-افرادی که به تازگی به سیگار روی آورده اند معمولا دچار حالت تهوع، سرگیجه و افزایش ضربان قلب میشوند. اما این علایم پس ازاستعمال های مکررسیگار وایجاد تحمل نسبت به نیکوتین بتدریج محو میشوند.

11-چنانچه نیکوتین بطور آهسته جذب بدن گردد بیشتر خاصیت آرام بخشی و چنانچه به سرعت جذب گردد بیشتر محرک است. به همین علت افرادی که پیپ و سیگار برگ میکشند، پس از استعمال بیشتراحساس آرامش و تمدد اعصاب میکنند، اما افرادی که سیگار میکشند بیشترخاصیت محرک بودن نیکوتین را احساس میکنند.

12-اغلب کمپانی های تولید سیگار، سیگارهای خود را به گونه ای از تنباکو پر میکنند که برگهای بلند تنباکو که مضرات بیشتری دارند در انتهای سیگار و برگهای کوتاه تنباکو که کمتر ضرردارند را در سرلوله سیگار قرار میدهند. این سیگارهای هیبرید خاصیت اعتیاد آوری بیشتری دارند.

13-تنباکوی عمل آوری نشده چنانچه به حال خود رها شود پس از مدت بسیار کوتاهی خود بخود خاموش میشود. اما تنباکوی سیگار به عمد بطور شیمیایی به گونه ای عمل آوری میشود تا برای مدت طولانی تری روشن باقی بماند.چراکه خاموش شدن سیگار و نیاز به روشن کردن مجدد آن برای مصرف کننده ایجاد زحمت کرده و ممکن است فروش سیگار کاهش یابد.

14-چنانچه زمینهای زراعی ای که به کشت تنباکو اختصاص یافته برای کشت مواد غذایی استفاده شوند، میتوان بوسلیه  آنها غذای مورد نیاز 10 تا 20 میلیون انسان را  تامین کرد.

15-اضافه کردن آمونیاک به سیگار باعث میشود بخارات نیکوتین سریعتر جذب ریه ها گردد.

16-اضافه کردن سوخت موشک (متانول) به تنباکوی سیگار باعث میشود تا سرسیگار با حرارت بسیار بالایی بسوزد. این حرارت بالا سبب میشود تا نیکوتین تنباکو فورا به بخار تبدیل شده و بتواند راحت تر جذب ریه ها گردد. سر سیگار هنگامی که به آن پک نمی زنید با حرارت 400 تا 600 درجه سانتی گراد و هنگامی که به آن پک میزنید با حرارت 700 تا800 درجه سانتی گراد میسوزد. همین حرارت بسیار بالا است که باعث تولید بسیاری از مواد شیمیایی در دود سیگار میشود. (ترکیبات شیمیایی ای که ممکن است در خود تنباکو موجود نباشند)

17-یک سیگار معمولی در حدود 12 میلی گرم تار،0.88 میلی گرم نیکوتین و 14 میلی گرم منو اکسید کربن تولید میکند.

18-افراد سیگاری بطور متوسط 5 سال پیرتر از افراد هم سن وسال غیر سیگاری خود بنظر میرسند.

سیگار کشیدن انفعالی(PASSIVE SMOKING):

افراد غیر سیگاری ای که در معرض دود سیگار افراد سیگاری قرار دارند، بیش از خود افراد سیگاری ممکن است آسیب ببینند. دود سیگاری که از سر سیگار به فضای اطراف پخش میشود، نسبت به دودی که از ته سیگار به درون ریه ها فرو برده میشود، حاوی غلظت بیشتری از مواد سمی و سرطانزا میباشد. مضرات قرار گرفتن در معرض دود سیگار:

1.احتمال ابتلا به عفونت گوش، آسم، حملات حساسیتی، التهاب لوزه ها وذات الریه در کودکانی که در معرض دود سیگاروالدین خود قرار دارند، بیشتر میباشد.

2. ابتلا به بیماریهای قلبی و ریوی و سرطان ریه.

3.افزایش بروز واکنش های حساسیتی چرا که دود سیگار یک ماده حساسیت زا است.

4.سر درد، حالت تهوع، خواب آلودگی، کاهش اکسیژن خون، افزایش فشار خون و ضربان قلب.

5.تشدید آسم، آلرژی و سایر بیماریها.

6.افزایش ریسک سقط جنین و نواقص مادرزادی.

7.میزان نیکوتینی که یک کودک دریافت میکند به این شرح است: چنانچه پدر وی سیگاری باشد مانند آنست که خود کودک سالانه 30 نخ سیگار میکشد، چنانچه مادر کودک سیگاری باشد این تعداد به 50 نخ در سال و چنانچه هر دو والدین کودک سیگاری باشند مانند آنست که خود کودک سالانه 80 نخ سیگار میکشد.

8.زنان غیر سیگاری ای که شوهرانشان سیگاری هستند 50 درصد بیشتر احتمال دارد به سرطان ریه مبتلا شوند.

          گردآورنده: دانشجوی رشته علوم اجتماعی(خدمات) - کتانباف

نقش خانواده در آگاهسازی جوانان ونوجوانان

براى پیشگیرى از عادات و رفتارهاى منفى و غیرسالم جوانان و نوجوانان، هیچ گاه نباید صبر کرد تا آنان با چنین مشکلاتى درگیر شوند و آن گاه درصدد یافتن راه حل و شیوه مقابله با آن برآیند. از طرف دیگر، با نادیده گرفتن و یا انکار واقعیات موجود، نه تنها نمى توان مشکلى را حل کرد، بلکه فرصت یافتن راه حل هم از دست مى رود. بهاى پیشگیرى مؤثر از اعتیاد جوانان، همانا هوشیارى همیشگى والدین و اعضاى مؤثر خانواده است.

جوانى نمایانگر رشد، بلوغ و تشکیل عادات پایدار فردى است. جوانى دوره اى است که با گذر از انواع هیجان ها، آشوب  ها و آشفتگى هاى روحى- روانى گوناگون به سوى رشد اجتماعى سالم در حال تحول است. نتایج تحقیقات بى شمارى نشان مى دهند، نوجوانان و جوانانى که ارتباط صمیمانه و نزدیکى با اعضاى خانواده شان دارند و از بودن در جمع آنها احساس رضایت و شادى مى کنند، کمتر به دنبال رفتارهاى ناسالم مى روند.

از جمله راهکارهاى مؤثرى که والدین مى توانند به منظور پیشگیرى از اعتیاد جوانان و نوجوانان به مصرف مواد مخدر به کار بست، عبارت اند از:  

1)  معیارهاى «خوب بودن» و «بد بودن» را به فرزندان خود یاد بدهند.

ارزش هاى پسندیده اخلاقى، رفتارهاى مناسب اجتماعى، انتظارات جامعه از یک نوجوان مسئول، اهمیت رشد و بالندگى نوجوان براى پیشرفت اجتماعى که در آن زندگى مى کند و... را به آنها بیاموزند.

2)  به نوجوانان بیاموزید در برابر اجراى مقررات و قوانین حاکم بر خانه، مدرسه و اجتماع، جدى، مسئول و هوشیار باشند.

رعایت آئین نامه  هاى انضباطى و ضوابط و قوانین مدونى که در مدارس اجرا مى شوند، مى تواند مانعى بر بسیارى از کجروى هاى اجتماعى شوند. اهمیت به نظم و انضباط، داشتن رفتارهاى موجه، شیوه تفکر سالم و... از نکات ارزشمندى است که مى توان به نوجوانان و جوانان یاد داد. آنها باید بدانند که هرگونه دسترسى به مواد مخدر چه جرایمى به دنبال دارد و چه مجازات هایى را باید متحمل شوند.

3) سعى کنید الگوى رفتارى خوبى براى فرزندان نوجوان خود باشید.

او همواره نظاره گر اعمال و رفتارهاى شماست. والدینى که خود، سیگار مى کشند  یا در مصرف داروهاى مسکن و خواب آور افراط مى کنند  یا نگرش و دیدگاه شفاف و مشخصى در برابر مصرف مواد مخدر به فرزندان شان ارائه نمى کنند، راه را براى انحراف و تصمیم گیرى هاى نامناسب جوانان هموار مى سازند. به اختلاف بین حرف و عمل خود آگاه باشید. نوجوانان به این تناقضات بسیار حساس هستند و به راحتى ارزش ها و عقایدشان را زیر پا خواهند گذاشت.

4) عزت نفس، خویشتن دارى و اعتماد به نفس فرزندتان را تقویت کنید.

فرصت ها و موقعیت هایى براى فرزند نوجوانتان پیش آورید تا او بتواند پیروزمندانه به اهدافش برسد. او را به دلیل توانایى ها و استعدادهایش تشویق و حمایت کنید. این کار به او کمک مى کند تا احساس خوبى نسبت به خودش پیدا کند. برداشت هاى جوان نسبت به توانایى ها و استعدادهایش مهمترین تأثیر را بر عزت نفس او مى گذارند. هنگامى که والدین درمى یابند تجربه هاى دشوار زندگى، اعتماد به نفس و خویشتن دارى نوجوان شان را تحت تأثیر قرار داده است، باید به او کمک کنند تا با انتخاب راه و مسیر درست زندگى، خود را از انحطاط، تسلیم و بى ارزشى نجات دهد.

5)  ارتباط مؤثر و صمیمانه اى با نوجوان (یا جوان) برقرار کنید.

گوش دادن به صحبت هاى او، حمایت از رفتارهاى مثبت، پسندیده و سالم، توجه کردن به احساسات و عواطف او و پذیرش بى قید و شرط جوانان و نوجوانان به آنها کمک مى کند تا با ایجاد رابطه اى نزدیک و صمیمانه با والدین خود درصدد مقابله با بحران هاى زندگى برآیند. دیدگاه ها و اعتقادتان را با صبورى و انعطاف پذیرى به جوانان بیاموزید. اجازه دهید تا با بحث و گفت وگو احساس مسئولیت، ارزشمندى و خودکارآمدى در آنها رشد یابد. در دوران نوجوانى، فرزندان ما دست به شناخت، ماجراجویى، کنجکاوى و خطر کردن مى زنند، در این جا وظیفه والدین و مربیان است که سعى کنند با گزینش روش هاى معقول و سنجیده راه رسیدن به استقلال فردى و رشد اجتماعى را براى آنها روشن سازند.

6)  فرصت هایى براى او ایجاد کنید تا مسئولانه درباره کارهاى روزانه خودش تصمیم گیرى کند.

به او یاد بدهید که چگونه با افراد دیگر اجتماع ارتباط برقرار کند.مثلاً زمانى که تنها در جمعى حضور دارد، چه باید بگوید، چه کار باید بکند و... در نظر داشته باشید اگر او فرد شلخته و بى بندوبارى نباشد، در مقابل تعارف دوستانش براى سیگار کشیدن و... مطیع نخواهد شد. هر اندازه که تأثیر دوستان و همسالان جوان بر او زیاد شود، نقش والدین و راهنمایانش براى هدایت او کم رنگ تر خواهد شد. هر اندازه والدین، جوان را به حال خود واگذارند، او را در برابر محیط و اجتماع آسیب پذیرتر ساخته اند و بعدها براى این تسلیم باید بهاى سنگین ترى بپردازند. والدین باید با درک تأثیر همسالان بر فرزندشان آنان را براى مقابله با فشارها و تحریکات موجود آماده کنند. توان «نه گفتن» و داشتن رفتارى مستقلانه و صحیح را در آنان باید تشویق و تمجید کرد. باید به جوان یاد داد که «نه گفتن» او دلیل بر احترام او به خودش است. از آنها بخواهید که به هنگام احساس خطر، قدرت ترک محل را داشته باشند.

7)  نسبت به احساس افسردگى، بى حوصلگى و انزواطلبى فرزند نوجوان تان حساس و هوشیار باشید.

نوجوانى که دچار افکار پریشان و مأیوس کننده مى شود، قابل تأمل و بررسى است، زیرا او اساساً پیامدهاى رفتارى خودش را نمى داند. افسردگى براى این گروه از نوجوانان ممکن است زمینه ساز بسیارى از آسیب هاى اجتماعى مثل روى آوردن به سیگار، مواد مخدر، اعتیاد، فحشاء، بزهکارى و... شود. والدین باید رفتارها و عادات فرزندان نوجوان شان را که احتمال مى دهند به دلایلى منجر به افسردگى در آنان شود، مد نظر داشته باشند.

8)  واقعیت هاى اجتماع را به فرزند نوجوان (یا جوان)خود گوشزد کنید.

گروهى از والدین تصور مى کنند با مطرح نکردن مشکلات گوناگون جامعه و سرپوش گذاشتن بر حقایق تلخ زندگى، روش مناسبى براى حمایت از فرزندشان انتخاب مى کنند. در حالى که آنان نیاز دارند تا اطلاعات صحیحى در باره مسائل جامعه اى که در آن زندگى مى کنند، داشته باشند و در این زمینه بهترین راهکار آن است که پدر و مادر سعى کنند با یافتن منابع و مدارک علمى و موثق، اطلاعات و دانسته  هاى خانواده شان را ارتقا دهند و راهنماى معتمدى براى فرزندان شان باشند. هدایت سالم والدین و مربیان دلسوز، بسیار ارزشمندتر از دوستى  هاى بحران زا و دشوار است.

به طور خلاصه آن چه والدین مى توانند درباره مواد مخدر به نوجوان شان بیاموزند، مى تواند در زمینه پزشکى (آسیب  هاى بدنى ناشى از مصرف مواد مثل ابتلا به ایدز،  هپاتیتو انواع بیمارهاى قابل انتقال از طریق تزریق) یا روان شناختى (آسیب هاى رفتارى ناشى از مصرف مواد مثل بزهکارى، فحشاء، جنایت و...) و یا حتى عواقب قانونى دستگیر شدن همراه با مواد مخدر و مسائل قضایى متعاقب آن باشد. آنها باید از همان ابتدا «مواد» را نپذیرند؛ آنها باید چنان تعلیم ببینند که اساساً هیچ گرایشى به مواد مخدر پیدا نکنند و با قاطعیت تمام، دست رد به سینه دوستان و افراد ناباب جامعه بزنند. جوانان و نوجوانان مى توانند با استفاده از یادگیرى مهارت هاى زندگى و شیوه هاى حل مشکلات، راه هاى مقاومت و استقامت در برابر مصرف مواد را بیاموزند.

منظور از مهارت هاى زندگى، مهارت هایى است که :

vنوجوان را براى ورود به اجتماع و زندگى جمعى آماده مى سازند.

vکودک و نوجوان در کنار آموزش علوم و فنون مختلف مى آموزد تا بتواند شناخت درستى نسبت به خود، سایر افراد و محیط برقرار سازد و به حل مشکلات خود و اجتماعش کمک کند.

vموجب پرورش استعدادها و توانایى هاى نوجوان مى شوند تا او بتواند با چالش ها و مشکلات زندگى روزمره مقابله کند.

بالاخره آن که مهارت هاى زندگى عبارت اند از مهارت حل مسئله، مهارت تصمیم گیرى مناسب، مهارت برقرارى روابط اجتماعى با دیگران، اعتماد به نفس براى ورود به اجتماع، شناخت خطرات گوناگون، مهارت تفکر انتقادى، نوعدوستى و همدلى، شناخت هویت ملى خود، احترام به حقوق افراد، توانایى «نه» گفتن به خواسته هاى غلط دیگران، شناخت خود و استعدادهاى خود، انتخاب هدف هاى واقع بینانه براى زندگى، داشتن تفکر خلاق، روحیه استقلال طلبى و مسئولیت پذیرى، روش حل اختلاف، داشتن نگرشى مثبت به زندگى و....

نگرش ها و عاداتى که بچه ها در دوران کودکى از پدر و مادر خود مى آموزند، پایه و بنیانى براى بسیارى از تصمیم گیرى هاى آینده آنان خواهد بود. اغلب نوجوانان ۱۳- ۱۲ ساله شاید هنوز آمادگى پذیرش خطرات و مضرات ناشى ازاعتیاد را نداشته باشند، اما به راحتى مى توانند درس هاى ساده اى درباره نحوه تصمیم گیرى صحیح، اطاعت از قوانین و مقررات خانه و مدرسه (اجتماع)، نحوه حل مسائل و مشکلات روزانه، مسئولیت پذیرى و تقویت خودپنداره شان یاد بگیرند. به عنوان پدر و مادرى آگاه به مسائل و مشکلات نوجوانان، همواره محبت کردن به آنان را باید به خاطر داشت، آنها باید دریابند که مى توانند به پدر و مادر خود اعتماد کنند و نگرانى ها و تشویش هاى شان را در زندگى- هر چه که باشد- با آنها در میان گذارند. نتایجى که طى پژوهش هاى گوناگونى به دست آمده است نشان مى دهد، نوجوانانى که از بودن در خانواده شان احساس رضایت و خشنودى داشته اند و روابط صمیمى و گرمى بین اعضاى خانواده وجود داشته است، کمتر به دنبال سیگار، الکل و انواع مخدرها بوده اند. این یافته ها نشان مى دهند که قشر وسیعى از خانواده ها مى توانند با برقرارى روابط سالم بین اعضاى خود و آموزش هاى صحیح و زودهنگام فرزندان خود، آنان را از ابتلا به بسیارى از معضلات و گرفتارى هاى گوناگون اجتماعى نجات دهند. هیچ گاه نقش خودتان را بر افکار، اندیشه ها و آینده قشر جوان جامعه دست کم نگیرید.

منابع :

مشکلات نوجوانى و جوانى / تألیف ابوالقاسم اکبرى .

آسیب شناسى کجروى هاى اجتماعى/ تألیف دکتر محمد حسین فرجاد.