مناسب سازی محیط زندگی معلولین جسمی حرکتی

الهام حیدرپور کارشناس ارشد فیزیوتراپی * بهزیستی دشتستان
مقدمه :
از آنجاکه زندگی معلولین مواجه با محدودیت های خاصی است و معلولیت باعث اختلال در رابطه فرد با محیط میگردد باید سعی شودکه دربرنامه ریزی های محیطی سازگار سازی محیط با شرایط خاص معلولین در نظر گرفته شود . مناسب سازی می کوشد با هدف ایجاد تساوی فرصتها و رعایت حقوق افراد معلول بمنظور مشارکت آنان در کلیه امور جامعه حضور معلولان جامعه را در اذهان طراحان شهری جهت ایجاد فضایی مناسب به مرحله تعیین برساند . تغییر ساختارهای موجود برای تسهیل استفاده معلولین بیش از حد پر هزینه است با این حال اگر نیازهای معلولین در مراحل برنامه ریزی و طراحی در نظر گرفته شود این هزینه را میتوان پس انداز کرد . در مقررات ساختمان سازی سوئد از سال 1995 نیازهای فانکشنال معلولین مورد توجه قرار گرفت وبه مناسب سازی منزل برای افراد ناتوان توجه خاصی داده شد؛ افراد ناتوان باید قادر به ورود به خانه باشند مدخل خانه باید فضای کافی برای مانور ویلچر داشته باشد . گذرگاهها باید طوری باشد که افراد ویلچری بدون کمک عبور کنند درها باید فضای کافی برای باز و بسته شدن داشته باشند . در این مقاله نیز سعی شده نیاز معلولین جسمی حرکتی به یک محیط زندگی مناسب در رابطه با فعالیتهایی مثل خوابیدن ، امور بهداشتی و نظافت ، و حرکت در اطراف خانه بررسی گردد.
نقص ، ناتوانی و معلولیت :
میلیونها نفر از مردم جهان دچار انواع مختلفی از معلولیتهای فیزیکی ، ذهنی و روانی هستند و به این علت توانایی آنها برای انجام فعالیتهای روزانه محدود شده است . بعضی از این افراد با این ناتواناییها متولد شده اند گروه دیگر اشخاص مسنی هستند که به بیماری دیابت یا آرتریت که آنها را فلج کرده مبتلا هستند . بسیاری بعلت تصادف ، جنگ و یا بیماری صدمه دیده اند و توانایی بینایی و شنوایی ، حرکت ، گرفتن اشیا با دست و یا پاسخ به محرکها در آنها کاهش یافته است . در گذشته مواردی که باعث نقص فیزیکی و یا ذهنی می شد معلولیت نامیده میشد . در حالیکه در ترمینولوژی جدید و بر اساس
تعاریف سازمان بهداشت جهانی این تعریف ناتوانی می باشد . در بحث طبقه بندی بین المللی نقص ، ناتوانی و معلولیت به این صورت تعریف شده اند : ( ICIDH 1980)
نقص : هر گونه کاهش یا ابنورمالیتی در ساختار یا عملکرد آناتومیکی یا فیزیولوژیکی یا روانی می باشد . مثل نقص حرکتی ، بینایی یا شنوایی ، بعلت فلج مغزی ، تصادف یا حوادث جنگ و یا بیماری می باشد .
ناتوانی : محدودیت در توانایی شخص که متعاقب نقص ایجاد میشود که معمولا اختصاصی و شخصی است .
معلولیت : محدودیتی است که در نتیجه نقص و ناتوانی ایجاد میشود بطوریکه فعالیت شخص در زندگی کم میشود که یک مشخصه شخصی نیست بلکه در رابطه با محیط زندگی می باشد . در واقع فرد معلول محدودیت مشارکت در جامعه را دارد و معلولیت وی در اثر عوامل محیطی افزایش میابد .
آسیب حرکتی :
در سوئد حدود 600000 نفر بالای 16 سال وجود دارد که دچار آسیب حرکتی هستند بغیر از این تعداد حدود 365000 نفر  دچار صدمات شدید هستند که نیاز به کمک افراد یا وسایل کمکی برای حرکت دارند حداقل 250000 نفرعملکرد دستها و بازوهایشان کاهش یافته بطوریکه مشکلات زیادی درزندگی روزمره دارند تقریبا 20000 نفر نیز فقط با یک دست می توانند امور روزمره را انجام دهند . معلولین جسمی حرکتی عمدتا آنهایی هستند که از ویلچر استفاده می کنند و یا با مشکل راه می
روند یا افراد کوتوله و افرادی که محدودیت در استفاده از بازوها و پاها دارند . افرادی که بعلت ناتوانی های مختلف مثل آسم و بیماریهای قلبی عروقی دچار محدودیت مشارکت در جامعه هستند بعلت شرایط خاص جزء افراد با صدمات حرکتی طبقه بندی می شوند . افرادی که مشکل در راه رفتن دارند علاوه بر محدودیت حرکتی ، مشکل در تعادل نیز دارند این افراد برای راه رفتن طولانی ، عبور از روی پلکان و سطوح لغزنده ، آستانه درها و لبه ها مشکل دارند . بسیاری از این افراد برای راه
رفتن از وسایل کمکی مثل کراچ و عصا استفاده می کنند . برای این افراد یک درگاه بلند مثل مانع عمل می کند افرادی که از ویلچر استفاده می کنند احتیاج به فضای زیاد و راهرو پهن دارند . وجود پلکان ، شیب های تند ، آستانه درها مانع دسترسی و عبور و مرور این افراد میشود . افرادی که از ویلچرهای قوی دستی استفاده می کنند چون این ویلچرها چرخهای  بزرگ در عقب و چرخهای کوچک در جلو دارند این چرخها در زمینهای ناهموار و یا آستانه درها گیر می کند محیط زندگی این افراد باید دارای سطوح هموار ، بدون لغزش یا شیب باشد بعلاوه مسافت های طی شده باید کوتاه و دارای نرده باشد .
افرادی که محدودیت عملکردی در بازوها و پاها دارند برای راندن ویلچر همچنین باز و بسته کردن درها دچار مشکل میشوند . افراد کوتوله نیز در راه رفتنهای طولانی ، رساندن دستها به کلیدها و کنترل وسایل دچار مشکل هستند .
مواردی که در طراحی منزل برای افرادی که مشکل حرکتی دارند باید در نظر گرفته شود :
-1 فاصله بین محل پاگرد و ورودی راهروها باید کوتاه باشد .
-2 راهروها و گذرگاهها باید تا حد ممکن مسطح و هموار باشد .
-3 اتاقها وسیع و گذرگاهها پهن باشد . اندازه آن بسته به نوع ویلچر و نیاز به فرد کمکی فرق می کند .
-4 پلکان باید دارای یک وسیله بالابرنده مثل سطح شیبدار باشد .
-5 سطح زمین و کف اتاق باید از جنس سخت و بدون دست انداز باشد ، خطر لغزش در ورودی درها و لبه ها نباشد .
-6 در ها بهتر است اتوماتیک باشد ، یا براحتی باز شود .
-7 صندلی توالت و مبلمان راحت باشد .
-8 پلکان و سطوح شیبدار نرده گذاری شود .
تابلو اطلاعات و تابلو راهنما :
در ورودی محلها و در پارکها تابلو اطلاعات برای پیدا کردن نواحی اطراف نصب شده است این تابلو باید هم در حالت ایستاده و هم نشسته و در فواصل نزدیک قابل خواندن باشد ، فاصله مرکز تابلو از زمین بیشتر از 120 سانتیمتر نباشد .
5 درجه به جلو - تابلو باید جایی که نور خوب است قرار گرفته باشد و برای جلوگیری از انعکاس نور باید لبه بالایی 10 تمایل داشته باشد . با این شیب افراد ویلچری و بچه ها نیز می توانند آنرا بخوانند . سطح تابلو باید مات باشد و با مواد براق که نور را منعکس می کند پوشانده نشود . همچنین نباید جایی قرار بگیرد که خواننده روی متن سایه بیاندازد . تابلو اطلاعات در جاده ها باید طوری قرار بگیرد که از داخل ماشین قابل خواندن باشد بعلاوه یک شخص ویلچری مشکل برای پیدا کردن آن از بیرون و داخل ماشین نداشته باشد اگر این تابلو در راه باریک یا جاده قرار دارد نباید طوری باشد که
افرادی که آنرا می خوانند برای دیگران ایجاد سد معبر بکنند . فضای جلو تابلو اطلاعات باید بحد کافی باشد تا اشخاص ویلچری مانع عبور و مرور دیگران نشوند . متن تابلو باید مختصر و مفید و براحتی قابل فهم باشد و دارای اطلاعات نامربوط نباشد . آن باید دارای اطلاعات مهم برای افراد ناتوان باشد توالت ها ، رختکن ها ، مسافتها و محل استراحت در طول جاده باید کاملا مشخص باشد شیب های تند و موانع باید مشخص باشند بطوریکه شخص ناتوان بتواند از ابتدا تصمیم بگیرد که آیا این جاده مناسب است یا نه . این اطلاعات باید در چند محل مشخص و در دسترس باشد تا در مسیر هایی که مشکل حرکت وجود دارد افراد ناتوان از آن محل عبور نکنند . همچنین لیست تلفن های مورد نیاز را داشته باشد.
در مناطق تفریحی باید علاوه بر تابلو اطلاعات ، تابلو راهنما نیز وجود داشته باشد . این تابلو شامل اطلاعات مربوط به مسافت های بیشتر از 100 متر است . این تابلو راهنما باید در همه اتصالات راهها یا جاده ها برای جلو گیری از گم کردن مسیر باشد علائم باید با توجه به مشخصات و جزئیات تاریخچه ای محل مثل خرابه ها ، جنگل یا درختهای قدیمی در طول جاده ها و راهها باشد . این علائم باید دارای یک متن اطلاعاتی در یک سطح و با شیبی که شخص ویلچری بتواند آنرا بخواند ، باشد .
ایستگاه اتوبوس :
وسایل نقلیه عمومی بایستی قابل دسترسی به مناطق تفریحی باشد . نزدیک ورودی مناطق تفریحی یا شروع جاده باید  ایستگاه اتوبوس قرار داشته باشد و همچنین پناهگاهی برای حفاظت از باد و باران در نظر گرفته بطوریکه کف آن همسطح زمین بوده و یک نیمکت 50 سانتیمتر برای نشستن نصب شده باشد . برنامه حرکت اتوبوس و اطلاعات دیگر باید در ارتفاع مناسب حدود 120 سانتیمتر داخل سایبان و بزرگ نوشته شود .
محل پارکینگ اتو مبیلها :
محل پارکینگ اتومبیل باید دارا ی بریدگی خاص افراد ناتوان باشد این بریدگیها باید مطابق نیاز و مراجعه معلولین باشد 3 متر و طول آن 5 متر باشد . اگر بریدگیها /6 – و یا 5% از کل آنرا به معلولین اختصاص دهند . اندازه بریدگی باید 4 یکی بعد از دیگری قرار گرفته باشد طول آن باید 7 متر باشد . بعضی اوقات پهنای بیشتر از 4 متر نیاز است ( حدود 5 متر برای دو فرد معلول ویلچری که همزمان از ماشین پیاده شوند ) در هر صورت راه نباید آنقدر باریک باشد که وقتی فرد
معلول از ماشین پیاده میشود ایجاد راه بندان کند . بریدگی پارکینگ معلولین نباید شیبدار باشد و در همه جهات باید همسطح باشد . این مناطق باید با علائم ویزه معلولین مشخص شود همچنین لبه پیاده رو یا مانع دیگری نباید باشد .
ورودیه ساختمانها :
ورودیه ساختمان باید طوری ساخته شود که در حین عبور نیازی به تغییر جهت نباشد . راحت ترین راه استفاده از درهای لغزشی و اتوماتیک است . اگر دو در پشت سر هم قرار گرفته باشد و در خارج تر بطور اتوماتیک باز شود در داخلی نیز باید بهمان روش و در همان جهت باز شود . اگر امکان ساخت این درهای لغزشی اتوماتیک نباشد باید یک باز کننده در اتوماتیک وجود داشته باشد . برای چرخش ویلچر ورودی هال باید بحد کافی بزرگ باشد . این قسمت باید دارای اتاقی با یک نیمکت 50 سانتیمتر برای نشستن و انتظار رسیدن تاکسی باشد . کف ساختمان باید با مواد غیر لغزنده پوشیده شود . همچنین برای جلوگیری از لیز خوردن در هوای بارانی تشکها و گل تراش ها باید در کف هال باشد در ورودی هال نیز یک تلفن باید وجود داشته باشد .
درها :
نوع و طراحی درها برای افراد ناتوان بسیار مهم است . دری که با مشکل و به سنگینی باز میشوند و یا بطور اتوماتیک کار می کنند و سریعا بسته میشوند و همچنین درهای گردان که قفل میشوند برای این افراد مثل مانع عمل می کند .
2/ آستانه در نباید لبه داشته باشد که عبور را مشکل کند در صورت وجود لبه، باید مدور و ارتفاع آن بیش از 5 سانتیمترنباشد و یا آستانه نرم باشد بطوریکه با فشار چرخهای ویلچر به پایین فشار داده شود و یا در موقع باز شدن در بطور اتوماتیک تو رفتگی داشته باشد . علائم اطلاعاتی در ها باید به کنار آن نصب شود و نه روی در ، چون افرادی که مشکل بینایی دارند برای خواندن علائم باید نزدیک آن شوند و با باز شدن در خطر صدمه به آنها وجود دارد .
علائم باید ترجیحا با حروف بزرگ نوشته شود و در طول در درست بالای دستگیره باشد طوری که اطلاعات توسط دست لمس شود .
باز و بسته کننده های اتوماتیک درها :
این درها باید طوری طراحی شوند که برای افراد ناتوان قابل استفاده باشد . مکانیزم بازکننده در باید بطور صحیح و با توجه موارد ذیل قرار گرفته باشد :
• شخص داخل ویلچر باید بتواند نزدیک کلید بازکننده بیاید . این کلید باید حداقل در فاصله یک متری گوشه داخلی در باشد .
• کلید نباید طوری قرار بگیرد که در هنگام باز شدن بشدت به ویلچر برخورد کند .
• اشخاصی که محدودیت حرکتی در دستها دارند باید بتوانند به کلید برسند . بنابراین نباید در ارتفاع بالایی باشد لبه
پایینی آن نباید بالاتر از 80 سانتیمتری زمین باشد .
باز و بسته کردن درها بدون اتوماتیک :
درهای معمولی با یک دستگیره در کنار در که فشار داده میشود باز و بسته میشود ایندستگیره باید در ارتفاع 80 سانتیمتر
کف زمین بطور افقی و به اندازه پهنای کامل در باشد .
اندازه در :
فضای باز در باید به اندازه بین اسکلت کناری در و روی در وقتی در با زاویه 90 درجه باز میشود باشد . در زاویه 180 درجه پهنای در بیشتر است ولی فرد ویلچری نمی تواند آنرا ببندد . کوچکترین اندازه در باید باندازه 100 سانتیمتر با در نظر
گرفتن اسکلت در باشد . پله ها :
از ساخت پله در داخل و خارج ساختمان باید جلوگیری شود اگر این کار امکانپذیر نبود موارد ذیل باید رعایت شود :
روبروی در نباید پلکان های رو به پایین باشد چون شخص ویلچری ممکن است در حین باز کردن در به پلکان بطور همزمان توجه نکند . پلکان باید مستقیم باشد . پلکان منحنی برای بالا رفتن مشکل زا هستند اگر پلکان طویل است باید 1 متر و به اندازه پهنای / 1 متری طول باید جای استراحت( پاگرد ) داشته باشدطول این پاگرد باید حداقل 20 / حداقل در 3 ،2 متر است باید پاگرد میانی تعبیه شود(شکل 1). همه پله ها باید ارتفاع / پله باشد . وقتی اختلاف سطح بیشتر از 50 یکسان داشته باشند . ارتفاع پله ها 15 و به عمق 30 سانتیمتر باشند . پاگرد روی پله و لبه پله باید بدون لغزش و جلو آمدگی باشد . بنابراین باید از قطعه باریکی که مقاوم به لغزش است استفاده شود . این قطعه باید 40 میلی متر پهنا و
بیشتر از 1 میلی متر در روی پله ادامه نداشته باشد ( شکل 2 ) . اشخاصی که مشکل بینایی دارند باید قادر باشند جایی که پلکان شروع و خاتمه میابد را بوضوح ببینند . این با رنگ آمیزی پله ها در بالاترین و پایین ترین پله با رنگ های مخالف انجام پذیر است و اگر این مطلوب نبود این کار می تواند با نوارهایی با رنگ های مخالف انجام شود . اشخاص نابینا که قادر نیستند رنگهای مخالف را ببینند باید با قرار دادن شکلهای مختلف در کف زمین از نزدیک شدن به پله آگاه شوند  . این خصوصا بهتر است وقتی که پلکان رو به پایین در بیرون در است و یا در تغییر سطح مسیر قبل از رسیدن به پله انجام
شود .
یک راه شیبدار بطور مکمل و در جایی که پله ها مانع دسترسی به محل هستند باید ایجاد شود . کمترین عرض پله  ها باید 90 سانتیمتر برای تردد یکطرفه و 150 سانتیمتر برای تردد دو طرفه باشد . برای پله های داخل ساختمان شیب باید بین 12 و 18 سانتیمترباشد و کمترین فاصله دو پله بین 28 و 38 سانتیمتر باشد .
برای پله های خارج ساختمان حداکثرشیب باید 15 سانتیمتر و کمترین فاصله دو پله 30 سانتیمتر باشد . نرده دستی باید در کنار هر دو پله و تا ناحیه فرود آمدن نصب شود . برای پله های بیشتر از پهنای 3 متر نرده دستی بیشتری باید 140 سانتیمتر باشد . - نصب گردد ( شکل 3 ). فاصله بین نرده دستی وقتی در هر دو کنار استفاده میشود باید بین 90تا 45 سانتیمتری در بالا و پایین پله ها ادامه یابد . کف پله ها باید غیرلغزنده ، و فرش - نرده دستی باید تا فاصله بین 30 کاملا به آن محکم شود .
سطح شیبدار :
در ساخت ساختمانها باید حتی الامکان از ایجاد فاصله بین سطوح جلوگیری کرد و سطوح شیبدار نیز باید با محیط اطراف در مواردی مثل جنس مواد ، محل و نوع طراحی تطابق داشته باشد . موارد ذیل در ساخت سطوح شیبدار باید در نظر گرفته شود :
• حداکثر دو سطح شیبدار در توالی هم با طول 5 متر با یک پاگرد مسطح بین آنها باید ساخته شود .
• حداکثر شیب 1:20 باشد شیب های تندتر بستگی بطولی دارد که باید پوشانده شود .
• سطح استراحت بین شیب ها حداقل 2 متر طول و بدون شیب باشد و پهنای آن برابر سطح شیبدار باشد .
2/5 مترباشد . X 2/ • اندازه یک سطح استراحت افقی در جلوی باید حداقل 5
• نرده دستی در هر کنار سطح شیبدار باید باشد .
• برای ممانعت از افتادن اشخاص ویلچری باید کناره های سطوح شیبدارلبه دار باشد .
• سطوح شیبدار باید صاف و سخت باشد .
• شیب باید مستقیم باشد .
• سطح شیبدار بیشتر برای خارج ساختمان است در محیط داخل ساختمان چون فضای زیادی اشغال می کند توصیه نمی شود . 

 • ورودی سطح شیبدار باید نزدیک پله باشد .
• سطح شیبدار یکی از شکلهای زیر را دارد :
الف ) مستقیم ب ) 90 درجه چرخش (شکل 4) ج ) چرخش 180 درجه یا
( برگشت به عقب (شکل 5 پهنای سطح شیبدار برحسب شکل ، مورد استفاده و شیب فرق می کند . کمترین پهنا 90 سانتیمتر است .سطوح استراحت ( پاگرد ) در پایین سطح شیبدار در هر 10 متر و بازاء هر تغییر جهت و در ابتدا و انتها سطح شیبدار ایجاد شود . یک نرده دستی محافظ با حداقل 40 سانتیمتر ارتفاع در طول سطح شیبدار باید نصب شود . برای سطوح شیبدار بیشتر از 3 متر پهنا یک نرده دستی میانی باید نصب شود ( شکل 6 ). فاصله بین نرده دستی در هر دو کنار برای
140 سانتیمتر باشد . این سطوح نباید فرش شود . - گرفتن باید بین 90  سطوح شیبدار مکانیکی :
این سطوح در ساختمانهای عمومی بزرگ استفاده می شود . اما استفاده آن توسط اشخاصی که صدمه فیزیکی دیده اند توصیه نمی شود . اگراین سطوح توسط اشخاص ویلچری استفاده شود شیب نباید بیش از 1:12 و ماکزیمم پهنا باید 1 متر باشد .
راهرو :
• پهنای راهرو برای استفاده ویلچر و وسایل کمکی باید مناسب باشد .
.( • پهنای آن نباید کمتر از 90 سانتیمتر باشد تا امکان چرخش 90 درجه را بدهد ( شکل 7
. ( 1متر است ( شکل 8 / 1 متر کمتر باشد پهنای توصیه شده 80 / • پهنای راهروهای عمومی نباید از 50
• علائم روی دیوار باید حداقل در ارتفاع دو متری نصب شود
• وسایلی مثل تلفن عمومی ، مخزن آب آشامیدنی باید در مسیر قرار نگیرد .
• در تغییر سطح بیشتر از 13 میلیمتر باید از سطح شیبدار استفاده شود .
• سطوح کف راهرو نباید لغزنده باشد . 1 متر است . / توجه :کمترین پهنا برای عبور دو ویلچر از کنار هم و یا برای چرخش کامل یک ویلچر 50
اتاق خواب :
1 متری داخل اتاق خواب باید در نظر / در طراحی اتاق خواب باید برای چرخش کامل ویلچر ، مسیر دایره ای به قطر 5 ( گرفته شود . بطور کلی برای انتقال از ویلچر به صندلی توالت یا لگن چهار روش وجود دارد : ( شکل 9
الف ) روش موازی که آسانترین راه است .
ب ) روش قطری که مشکل است .
پ ) روش عمودی ( ایستاده ) که این روش نیز مشکل است .
ت ) روش قدامی که آنقدر مشکل است که نیاز به مراقبت خاص دارد .
اتاق خواب عمومی :
در هر اتاق خواب عمومی ، حداقل یک قسمت برای هر جنس و یک شخص کمکی ( همجنس ) در نظر گرفته شود .
این اتاق باید با سمبول بین المللی مشخص شود . درها نیزلولایی و بطرف بیرون باز شوند .
اتاق خواب عمومی ویژه :
نصب یک واحد مجزا در ساختمانهای عمومی لازمست حتی وقتی همه اتاقهای خواب مناسب باشد . چون ممکن است همراه یک شخص معلول فردی با جنس مخالف باشد . این اتاق باید با سمبول بین المللی مشخص شود . یک توالت و دستشویی باید در اتاق باشد .
اتاق خواب مسکونی :
این اتاق برای آنهایی است که می خواهند بطور خصوصی در خوابگاه و دیگر موسسات اقامتی سکونت داشته باشند حمام این اقامتگاهها باید دارای توالت ، لگن یک دستشویی و دوش باشد .
ویژگی در اتاق خواب :
• در باید بطور کامل و به اندازه 75 سانتیمتر باز شود .
• در باید قابل قفل کردن از داخل و در مواقع ضروری از خارج قابل باز کردن باشد .
• با توجه به نوع در یک دستگیره باید روی در از داخل برای آسانتر بسته شدن در قرار بگیرد دستگیره دیگری باید در خارج در باشد .
تجهیزات موجود در اتاق خواب :
توالت :
50 سانتیمترباشد . - • ارتفاع صندلی توالت از سطح کف زمین باید بین 45
50 سانتیمتر باشد . - • فاصله بین خط مرکزی صندلی توالت و دیوار مجاور باید بین 45
120 سانتیمتری باشد . - • فلاش تانک و کاغذ توالت در ارتفاع بین 50
95- • یک نرده ( برای گرفتن و بلند شدن ) باید روی دیوار پشت مستراح نصب شود . این نرده باید در ارتفاع 85 سانتیمتری کف زمین باشد .
• در توالت عمومی : فضای آزاد وقتی در باز میشود باید حدود 84 سانتیمترباشد و یک دستگیره کنار در، در فاصله 80 سانتیمتری زمین و به اندازه پهنای در باید قرار گیرد .
• آستانه در یا لبه سخت نباید ورودی در باشد .
2/5 متر باشد . X 2/ • اندازه توالت باید حداقل 5
• لوله آب باید در کنار یا روی دیوار باشد .
• شیر آب اهرمی که براحتی با دست یا آرنج باز میشود توصیه می گردد شیر آب با دکمه فشاری نیز مناسب است .
1 متر برای حمام و شستشو توصیه میشود اینها می توانند با دست نگه داشته / دوش های تلفنی با لوله ای بطول 50
1 متری از سطح زمین نصب شوند که برای همه استفاده کنندگان مناسب / 1 و 80 / شوند و یا در ارتفاع مناسب 20
( باشد . ( شکل 10
50 سانتیمتر ودر ارتفاع 80 سانتیمتری بالای کف باشد . اگر دستشویی کوچکتر است X • دستشویی باید 45 نبایدخیلی نزدیک دیوار و یا در گوشه اتاق باشد .
20 سانتیمتر به جلو کشیده شود . - • دستشویی باید بین 15
• فضای بین خط مرکزی دستشویی و دیوار مجاور باید حداقل 45 سانتیمتر باشد .
• هیچ طاقچه ای نباید بالای دستشویی باشد .
لوله شستشو :
لوله شستشو افراد ویلچری و بدون ویلچر فرق می کند :
160 سانتیمتر باشد – • کمترین اندازه لوله شستشو باید 70
50 سانتیمترباشد . – • فاصله لوله از کف زمین باید بین 45
95 سانتیمتری از کف زمین نصب شود . – • یک نرده برای گرفتن باید بین 85
• این لوله با یک انگشت تو رفتگی در دیوار باید باشد .
• حوله ها ، صابون و غیره باید در داخل و در فاصله 80 سانتیمتری بالای کف زمین و نزدیک دستشویی باشد .
جا صابونی باید طوری باشد که آب صابون روی لگن دستشویی بریزد نه کف زمین . جاحوله کاغذی باید براحتی باز شود بطوریکه حوله ها باسانی کشیده شوند .
• ظرف آشغال نباید ثابت باشد چون فضای زیادی را می گیرد .
• دیوارها و سقف باید قوی و محکم باشند تا موقع بلند شدن فرد بتواند به آن تکیه کند .
1 متری در بالای کف زمین باشد . /20 – • قلابهای لباس و حوله دستی باید در حدود 1
اتاق تعویض لباس ( رختکن ) :
• این اتاق باید قابل دستیابی به توالت معلولین و همچنین قابل شستشو و غیر لغزنده باشد
• فضای آزاد اتاق حدود 84 سانتیمتر باید باشد ، در کنار در یک دستگیره در ارتفاع 80 سانتیمتری بالای کف زمین و در عرض کامل در نصب شود .
• یک نیمکت در ارتفاع 50 سانتیمتری برای نشستن باید در نظر گرفته شود با توجه به اینکه فرد پای مصنوعی را 1 متر باشد . / بخواهد در آورد یا بپوشد طول نیمکت 20
1 متری نصب شود . / 1 متری و قلابهای دیگر در ارتفاع 60 / • قلاب لباسها در ارتفاع 20
70 سانتیمتری بالای زمین باشد . – • یک پلاک الکترونیکی برای خشک کردن مو در ارتفاع 100
• علاوه بر اتاق رختکن عمومی باید یک اتاق رختکن خصوصی برای اشخاص ویلچری باشد این اتاق باید با یک خوابگاه تجهیز شود تا فرد در حالت دراز کشیده بتواند لباس بپوشد .
• یک آینه با اندازه 30 تا 180 سانتیمتری در بالای زمین نصب شود تا لباس پوشیدن راحتتر شود .
مشخص شود بطوریکه افراد نابینا براحتی اتاق را پیدا F یا M • اتاق تغییر برای مردان و زنان باید با علائم درشت کنند . علائم باید روی دیوار و در کنار در درست بالای دستگیره در نصب شود .
حمام :
1/5 متر و دارای یک پنجره باشد . فضای بیشتر و کمتر از این برای اشخاص ویلچری قابل استفاده نیست X اندازه حمام۱ تا 50 سانتیمتر باید در حمام باشد . قفسه صابون یا شامپو در ارتفاع 80 X . یک چار پایه آزاد به ارتفاع 50 سانتیمتر و ابعاد 50 سانتیمتری زمین و نزدیک دوش حمام نصب شود . دوش بهتر است از نوع دستی ، قابل انتقال و انعطاف باشد . و به یک میله 80 سانتیمتری زمین نصب شود . کف حمام نباید لغزنده باشد . یک لوله روی دیوار ، روبروی صندلی – عمودی در ارتفاع 30
95 سانتیمتری باید نصب شود . آبگذر باید در یک گوشه و از جنس پلاستیک مقاوم به لغزش باشد. – و در ارتفاع 85
سونا :
اگر شخص ویلچری قادر به استفاده از سونا باشد باید این موارد را رعایت کند :
1/3 متر باشد . X 1/ • برای ورود ویلچر فضای آزاد 3
• ارتفاع سطح نیمکت باید 50 سانتیمتر باشد .
• یک وسیله هشدار دهنده باید نصب شود .
• ویلچر دستی نباید باعث سوختن فرد شود .
• در باید یک ورودی آزاد 84 سانتیمتری و یک پنجره داشته باشد در باید بطرف بیرون باز شود و بدون قفل باشد .
• شکاف کف نباید پهن تر از 5 میلیمتر باشد.
• هیتر سونا باید کاملا محافظت شود .
کلیدها وکنترلهای الکتریکی :
استفاده از وسایل تنظیم کننده ، دکمه ها ، دسته ها ، کلیدها و غیره بستگی به این دارد که چطور آنها طراحی و جاسازی شوند. اگر محلی مناسب سازی شده باشد ولی این وسایل در فاصله خوب و مناسبی نصب نباشد آن محل قابل استفاده نمی باشد . اندازه ، فاصله از سطح زمین ؛ جا و محل کلیدها از مواردی است که باید برای افراد ناتوان در نظر گرفته شود . برای مثال یک آسانسور خیلی بزرگ اگر کنترل آن در ارتفاع بالایی باشد ممکن است برای افراد ناتوان قابل استفاده نباشد. بسیاری از افراد ناتوان در استفاده از کلیدهای صاف که نیاز به فشار انگشتان دارد مشکل دارند در صورتی که
کلیدهای بجلو آمده براحتی قابل فشار دادن هستند .
بخاطر بسپارید :
• کلیدها و وسایل تنظیم کننده باید طوری قرار بگیرند که لبه پایینی آنها حداکثر در فاصله 80 سانتیمتری زمین باشد
.
• کلیدها باید طوری باشد که شخص ویلچری بتواند نزدیک آن بیاید و حداقل یک متر از گوشه دیوار فاصله داشته باشد
• برای افرادی که در ماشین نشسته اند ،کلیدها باید حدود 1 متربالای زمین باشد .
References :
1- Lundell , Ylva : Access to the forests for disabled people . National Board of forestry
March 2005
2- Mekibes , Birgitta : IT insupport of the design and adaptation of housing . DomoticLab.
Kt , Stockholm1996
3- UN ( united Nations ) : Accessibility for the Disabled – A Design Manual for a barrier
Free E nviroment , Architectural design considerations . Department of Economic and
Social Affarirs Division for Social Policy and Develop ment nt . 2003-04

مناسب سازی شبکه معابر محیط شهری برای معلولین و جانبازان

١

فائزه اعتماد شیخ الاسلامی
دانشجوی کارشناسی ارشد معماری شهید بهشتی
آدرس: اوین، بلوار دانشجو، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری و شهرسازی
F_ ete @ yahoo.com
چکیده: یکی از اصول پذیرفته شده در بین فلا سفه اصل حرکت است . آنها بر این عقیده اند
که جهان سراسر در حرکت است و حرکت انسان عبارت است از تغییر و تحول و سیر
تدریجی هر موجود برای رس اندن قوای ذخیره شده در خود به فعلی ت. از این رو باید برای
کلیه اقشار جامعه امکانات لازم برای سیر و پیشرفت فراهم باشد . افراد معلول و جانباز نیز از
این اصل مستثنی نیستند و محیط شهری باید به گونه ای طراحی و مناسب سازی گردد تا
بتوانند از کلیه امکانات آن بهره گیرند.
شبکه معابر در هر شهر، عام ل ارتباطی کلیه فضاهای شهری است که با مناسب سازی آن
برای فرد معلول ، بسیاری از مشکلات این قشر از جامعه حل می شود . برای دستیابی به روش
مناسب سازی، در ابتدا مشکلات شبکه معابر پیاده و شبکه ارتباطی پیاده و سواره برای
معلولین و جانبازان در محله مورد بررسی ، در دو بخش خصوصیات فیزیکی و موانع شناسای ی
می شود . مشکلات به تفکیک در مورد معابر درجه یک و دو و سه ارائه شده و سپس
راهکارهایی در دو بخش بهسازی و نوسازی به صورت ضوابط و توصیه ها ارائه می گردد.
در مبحث خصوصیات فیزیکی سطح، عرض، جنس و شیب طولی و عرضی و در مبحث موانع
فیزیکی موانع موقت و موانع دائم بررسی می گردند.
واژه های کلیدی: محیط بدون مانع، معلولیت، معلول جسمی- حرکتی، موانع فیزیکی، شبکه ارتباطی
١. مقدمه
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، ده درصد جمعیت جهان به نوعی دچار معلولیت جسمی هستند .
(سازمان ملل متحد، 73 ) پس از جنگهای جهانی اول و دوم با توجه به کثرت جمعیت معلول، موضوع
مناسب سازی مورد توجه قرار گرفت . "در سا ل 1982 در سی و هفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان
ملل متحد سند ارزشمندی تحت عنوان برنامه اقدام جهانی برای معلولان به تصویب رسید و دهه 1983 تا
1992 دهه معلولان نامیده شد . در بند 21 این بیانیه آمده است که محیط عمده تاثیرات اختلال یا
( معلولیت را بر زندگی فرد تامین می کند." (نورانی، 82
٢
در کشور ما موضوع مناسب سازی پس از پایان جنگ تحمیلی و معلولیت بسیاری از رزمندگان اسلام مورد
توجه واقع شد و تاکنون اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است . آیین نامه شورای عالی معماری و
شهرسازی که در سال 1368 تنظیم شد ؛ نقطه عطفی در پرداخ تن به این امر در کشور ماست . البته
بیشتر تحقیقات و مطالعات صورت گرفته، کلیت مساله را مدنظر قرار داده اند و مطالعات موردی کمتر در
این زمینه صورت گرفته است. در این پژوهش به ارائه روش مناسب سازی معابرشهری می پردازیم.
نگارنده سرپرستی فاز تحقیقاتی و طراحی پروژه مناسب سازی مهر شهر کرج برای معلولان و جانبازان را
در شرکت مهندسین مشاور نقش کوثر برعهده داشته است.
٢. محیط شهری و فرد معلول
معلولین جسمانی را که ناتوانایی یا عدم توانایی کامل در فعالیتهای اعضا بدنی خود دارند، می توان به دو
دسته معلولین حسی و معلولین جسمی - حرکتی تقسیم کرد. نابینایان و ناشنوایان، معلولین حسی می
باشند. معلول جسمی - حرکتی فردی است که به هر علت دچار ضعف، اختلال و یا عدم توانایی در
اندامهای حسی و حرکتی است و برای تحرک نیاز به استفاده از پاره ای وسایل کمکی داشته باشد . (مرکز
( تحقیقات ساختمان و مسکن، 68
معلولین جسمی - حرکتی را به دو گروه بزرگ معلولین نیمه متحرک و معلولین استفاده کننده از صندلی
چرخدار تقسیم می شوند . از آنجا که بیشترین مشکل حرکتی را افراد معلول استفاده کننده از صندلی
چرخدار دارند و پردردسرترین وسیله کمکی از نظر حجم، وزن و اشغال جا صندل ی چرخدار است؛
(سورنسن، 70 ) به هنگام طراحی یا مناسب سازی برای معلولین با در نظر گرفتن این گروه از معلولین، به
طور حتم مسائل معلولین نیمه متحرک نیز مرتفع می شود . از این رو صندلی چرخدار بدلیل دارا بودن
بیشترین محدودیت در میان سایر وسایل حرکتی مبنا قرار داده می شود.
سازمان بهداشت جهانی در سال 1981 توانبخشی را اولین پاسخ به ن اتوانی و معلولیت تعریف کرده است؛
که به سه مرحله توانبخشی پزشکی، توانبخشی حرفه ای و توانبخشی اجتماعی قابل تقسیم است . یکی از
مسائلی که در توانبخشی اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد، مناسب سازی اماکن شخصی و اجتماعی و
ابزار فرد معلول برای کم کردن مشکلات روزمره اوست . این امر می تواند در خودکفایی و بهبود روانی
معلول و در بازگرداندن او به زندگی نقشی مهم ایفا کند.
با مطالعه نیازهای فیزیکی کلیه معلولین اعم از نابینایان، ناشنوایان و معلولان جسمی و چگونگی مناسب
سازی برای هر گروه به این نتیجه می رسیم که:
در مورد نابینایان، استفاده از علایم قابل لمس و صوتی و نیز اختلاف جنسیت کف در مواقع خطر