جایگاه ورزشهای آبی جانبازان و معلولین

جایگاه ورزشهای آبی جانبازان و معلولین در شهر
و تدوین استانداردها و معیارهائی جهت مناسب سازی
فضاهای ورزشهای آبی
محمد رضا خاک زاد
عضو هیات علمی دانشکده هنر و معماری
دانشگاه آزاد اسلامی تبریز
آدرس :
51837- تبریز ،خیابان راهآهن ،کوچه باغ ،جنب کوی بنفشه ، پلاک 2 کدپستی 53867
0411 - تلفن : [phone]
09144172022
E-mail:Mr_Khakzad@ Payabtarh. com
تابستان 85
چکیده
شهر و شهرنشینی زبان گویای فرهنگ و بوم یک ملت است ، آغاز توسعه است ، که با رشد و شکوفائی
تمام اقشار و افراد یک شهر ارتباط تنگاتنگ دارد ، جانبازان قهرمان که به حق شهیدان زنده این خاک اند
، لایق و ش ایسته داشتن سهم والاتری از ورزش بالاخص ورزشهای آبی در جامعه ما می باشند . در این میان
شنا ، نه بعنوان یک فعالیت جسمی ، بلکه بعنوان یک ورزش ناب و کهن که انرژی خود را از آب می گیرد و
دارای ویژگیهای برجستهای در تکامل سلامت روح روان افراد جامعه موثر است مطرح میباشد .
جانبازان قهرمان و تمام آسیب مندان جامعه شهری ما متاسفانه بدلیل مختلف در سالیان گذشته ازبهر همندی
بهینه از فضاهای ورزشهای آبی ،به نصیب بودهاند .
گونهشناسی فضاهای جانبازان و معلولین و به تبع آن مناسب سازی این فضاها برای افراد آسیب مند و تدو ین
استاندارهای لازم ازتمهیداتی است که باید در قالب های برنامه ریزی فیزیکی و کالبدی این گونه فضاها
اندیشیده شود . در این راستا ،اساسیترین مقوله ، شناخت فرد آسیبمند و قابلیتهای فیزیکی – حرکتی آن
در ارتباط با شنا می باشد . برخورد افراد آسیبمند با فضای شنا و استخرها و مهمتر از همه نحوه ورود به عمق
آب و همچنین خروج از آن ، از نکاتی است که به تمایزها و تفاوت های کالبدی استخر های معمولی با
استخرهای مخصوص جانبازان و معلولین دامن میزند .
مسیرهای شیب دار ، بالابرها ،سکوهای متحرک و پلههای انتقالی و همچنین روشهای نصب و طراحی آنها در
محیط استخر از پارامترهایی است که می تواند یک جانباز را به آب و استخرهای آبی نزدیک کند که این
ارتباط فیزیکی می تواند در باز زنده سازی روحیه جانبازان و معلولین جامعه موثر واقع شده و به تبع آن در
سلامت روحی و روانی شهر و حتی یک ملت تاثیرگذار باشد ./
مقدمه
درگونهشناسی ورزشهای آبی ، ورزشهای آبی جانبازان و آسیبمندان جامعه و شناخت جایگاه آن ،
میتواند نقش به سزائی در سلامتی روح و روان جامعه ای فا ء کند . طراحی و ساخت فضاهای ورزشی
مناسب برای افراد آسیب مند کشور از مقولههائی است که بایستی مورد توجه دست اندرکاران و مشاوران و معماران قرار گیرد .
در مقاله زیر کوشیده شده است تا به راهکارها و استانداردهائی در فضاسازی پرداخته شود که در
استخرهای شنا و فضاهای مختلف ورزشی – آبی مورد استفاده قرار می گیرند . در جوامع مترقی دنیا
بالاخص ج وامعی که تجربه دلخراش جنگ جهانی دوم را داشته اند ، در این باب تجربه های ارزنده ای
کسب کرده ،گامهای بزرگ ی برای بهبود ورزش افراد آسیبمند برداشته اند . این تجربه ها در بهداشت
روانی جامعه بسیار موثر بوده و در بلند مدت مقدمات توسعه همه جانبه را موجب میشود و به همین دلیل
است که ورزشهای آبی به عنوان اصلی ترین و پایه ایترین ورزش همگا نی در نشاط و سلامت جامعه وانسان مورد توجه برنامهریزان و سیاسگذاران اجتماعی – ورزشی دنیا قرار گرفته است .
در این مقاله سعی خواهد شد به این سوال اساسی پ اسخ داده شود که اصولاً " است انداردهای فضائی
در طراحی و مناسب سازی محیط های ورزش های آبی برای افراد آسیب مند چیست ؟ "
در این راستا به استخر بعنوان اصلی ترین فضای ورزشی و ارتباط آن با الگوهای رفتاری – حرکتی افراد آسیبمند پرداخته شده است .
1 - استخرهای شنا
دشوارترین مرحله در برخورد افراد آسیب مند با استخر شنا ، نحوه وارد شدن آنها به درون استخر
میباشد که میتواند با یکی از روشهای زیر صورت بگیرد .
8 درصد افراد آسیب مند می توانند حتی با / نوع معمول و متداول آن رامپی است که با شیب 33
ویلچر نیز وارد آب استخر بشوند .
نوع دوم ورود به استخر استفاده از نوعی بالابر میباشد که با بالا و پایین رفتن آن افراد آسیب مند
میتوانند براحتی داخل آب قرار گرفته و یا از آن بیرون بیایند . در استخرهای بزرگ ( استخر بزرگی به
نوعی از استخر اطلاق میشود که حداقل محیط آن 90 متر باشد ) که حداق ل دارای دو مجرا (ورودی)
میباشند ، میتوان یکی از ورودیها را نوع اول و ورودی دوم را از نوع دوم انتخاب نمود .
در استخرهایی که محیط آنها کمتر از 90 متر می باشد و فقط دارای یک ورودی می باشند ، می -
توان بسته به نظر طراح از ورودی نوع اول و یا دوم استفاده نمود.
۱- استخرهای فرودی 

استخرهای فرودی به استخرهایی اطلاق میشودکه در قسمت انتهایی و خروجی آن سرسره آبی قرار
گرفته باشد و استفاده کنندگان معمولاً از طریق دهانه خروجی استخر وارد آب می شوند . تعبیه ورودی
برای این نوع استخرها ضروری نیست ، اما برای خروج راح ت از این نوع استخر باید ضلع خروجی را تقریباً هم سطح با کف سالن طراحی کرد تا افراد آسیبمند به راحتی از استخر بیرون بیایند.
2-1 استخرهای مناسب جانبازان و معلولین
ابعاد فضای اطراف این نوع استخرها باید به حدی باشد که فرد آسیب مند بتواند براحتی بو سیله
صندلی چرخدار خود به صندلی بالابر نزدیک شده و بر روی آن قرار بگیرد و براحتی وارد آب استخر
شود . این فضا باید کاملاً آزاد ، بدون مانع طراحی شود و وجود موانع در سرراه صندلی چرخدار باعث
مختل شدن حرکت فرد آسیب مند خواهد بود . عرض لازم برای محوطه گرداگرد استخر حداقل باید 90
سانتیمتر باشد و شیب محوطه نباید بیشتر از 2 درصد باشد . این شیب عبور و مرور را راحتتر کرده و همچنین باعث هدایت آبهای اضافی به سمت فاضلاب خواهد شد .
لبهای استخر باید با یکدیگر موازی بوده و با سطح آب و طول استخر زاویه قائمه تشکیل دهد .
گفتنی است که سطح مصالح و موادبکار برده شده در ساخت دیواره ها غیر پلاستیکی بوده و تا 8
از سطح آب به سمت پائین ادامه داشته باشد تا شناگران بتوانند براحتی بدون هیچگونه خطری با دیواره
استخر تماس گرفته و براحتی برگردند .
در هر چهار لبه استخر ، باید آبروه ائی ( جوی کوچک ) در نظر گرفته شود و همچنین باید تعابیری
0اندیشیده شود. تا همیشه بتوانند آب را در یک سطح نگهدارند .
0 متری را در قسمت بیرونی / پهنای هر یک از خطوط شنا حداقل 2 متر بوده و حتم اًباید یک فاصله 2
اولین و آخرین خط در نظر گرفت . طنابهای خط را باید در طول استخر قرار داد و آنرا بوسیله گیره هائی متر و / به دو لبه استخر محکم بست و هر یک از طنابهای مسیر از گوی هائی که قطرشان حداقل  متر می باشد تشکیل شود ، این گ ویها را در سراسر طناب قرار داده و رنگ گوی ها در هر / حداکثر
فاصله 5 متری با رنگ گوی های دیگر متفاوت بوده و قابل تشخیص میباشند .
عمق استخر از 1تا 5 متر بوده ولی عمقآب در محل نصب سکوی شنا حداقل 1متر و 20 سانتیمترتوصیه میشود .
-2 انواع ورودی به آب استخر
نحوه ورود به آب استخر و خروج از آن با تواناییهای جسمی و فیزیکی افراد آسیب مند ارتباط دارد و
بسته به نوع آسیبمندی دارای شرایطی است که در ذیل به آن پرداخته میشود .
1-2 بالابر
بالابر باید درناحیه ای از استخر قرار بگیرد که عمق آن بیشتر از 120 سانتیمتر نباشد و در صورت
استفاده از دو بالابر در یک استخر ، باید یکی از آنها در نواحی با عمق کمتر از 120 سانتیمتر نصب شود .
اگر کل استخر دارای عمقی بیش از 120 سانتیمتر باشد ، در اینصورت میتوان بالابر را در هر نقطه -
ای از استخر قرار داد .
1 صندلیهای بالابر -1 -2
صندلی بالابر ها می توانند انواع مختلفی داشته باش ند ، اما باید دق ت کرد پهنای لازم برای این صندلی -
ها حداقل باید 40 سانتیمتر باشد ، در این حالت مرکز نشیمنگاه صندلی برروی بالا رونده قرار داده می -
شود وهمچنین ارتفاع صندلی از کف محوطه استخر باید 40 سانتیمتر باشد .
وجود پشتی یا تکیه گاه در صندلی بالابر باعث میشود که افراد با آسیب مندی بالا بتوانند بدون
کمک گرفتن از دیگران از این وسیله استفاده کنند . مصالح بکار رفته در ساختار صندلی باید از نوع
ضد زنگ و مقاو م در برابر آب و رطوبت انتخاب شو دو در این مواقع استفاده از صندلیهای نرم توصیه
میشود .
ارتفاع صندلی هم باید بگونه ای تنظیم شود که هنگام توقف دربالای استخر فاصله بین کف صندلی
تا کف سالن استخر بین 40 تا 48 سانتیمتر متغیر باشد .
تعبیه زیر پائی و دسته در صندلی باعث راحت ی و قرارگیری استفاده کنندگان برروی صندلی خواهد
بود . زیر پائی نیز باید به صندلی متصل باشد و همراه و همزمان با آن بالا و یا پایین برود در ضمن
استفاده از مصالح نرم باعث کاهش آسیب دیدگی پای استفاده کنندگان خواهد بود . ( تصویر شماره 1 و
(2
تصویر شماره 1 : بالابر روی سطح استخر
تصویر شماره 2 : بالابر در عمق آب استخر
2 عملکرد دستگاه -1 -2
ساختار دستگاه با ید بگونه ای طراحی و ساخته شده باشد که افراد آسیب مند بدون کمک گرفتن از
دیگران قادر به استفاده از آن باشند . وجود فردی برای کمک رسانی در مواقع ضروری در کنار دستگاه
توصیه می شود . دستگاه باید بگونه ای طراحی شده باشد که ف رد ، هم در داخل آب و هم در بیرون
استخر بتواند براحتی از آن استفاده کند ، همچنین عملکرد دستگاه باید طوری باشد که هنگامی که
فردی در داخل آب قرار می گیرد و بالابر در بالا قرار دارد ،بتواند بالابر را پایین آورده و از آ ب خارج
شود .
باید در نظر داشت که عمق لازم برای غوطه وری صندلی در آب با خود صندلی فقط 45 سانتیمتر
زیر سطح آب میباشد تا بدین وسیله مشکلی جهت تنفس آسیب مند ایجاد نکند .
همچنین بالابرها نیز باید توانائی حمل حداقل 135 کیلوگرم را داشته باش ند ، که این ظرفیت
شامل بار اضافی نیز میباشد .
2-2 ورودیهای شیبدار
8 درصد خواهد بود . البته لازم به / عرض لازم برای سطوح شیبدار 90 سانتیمتر و شیب مورد نظر 33
توضیح است که باید از ورود صندلی چرخدا ر معمولی به درون استخر جلوگیری شود ، زیرا این نوع
چرخها با آب استخر سازگار نبوده و ممکن است در مجاورت رطوبت مشکلی برای دستگاهها و موتور
آن به وجود بیاوردکه برای این منظور تمام افراد آسیبمند که با ویلچر وارد فضای استخر می شو ند در
بدو ورود ،ویلچرهای خود را تعویض تا با ویلچرهای مخصوص و مقاوم در برابر آب و رطوبت وارد
شوند . بنابراین برای این منظور فض ائی در محوطه بیرونی استخر برای قراردادن صندلی های چرخدار باید
در نظر گرفت .
انتهای سطح شیبدار باید تا حداقل 60 و حداکثر 75 سانتمیتر زیر سطح آب استخر ادامه داشته باشد .
این اندازه باعث راحتی هر چه بیشتر افراد شناگر هنگام ورود به آب استخر خواهد شد .
اگر شی ب سطح ورودی بیش از حد معمول باشد ، در این صورت باید هم در ابتدا و هم درانتهای
سطح شیبدار پاگرد تعبیه شود . حداقل یک پاگرد باید در عمق 60 تا 75 سانتیمتر زیر سطح آب وجود
داشته باشد . ابعاد این پاگردها باید حداقل بعرض 90 سانتیمتر و به طول 150 سانتیمتر باشد .
وجود نرده در اطراف سطح شیبدار بسیار ضروری است و ارتفاع نرده در قسمت بالای شیب باید
بلندتر از قسمت پایین آن باشد . فاصله بین نرده ها از 85 تا 95 سانتیمتر متغیر است و ارتفاع آن در قسمت
بالای سطح شیبدار بین 85 تا 95 سانتیمتر می باشد . نردهها نبایدتا سطح زیرآبادامه یابند ، چون نرده در
( سطح زیر آب موجبآسیبدیدگیشناگران خواهدشد . ( تصویر شماره 3
-3 دیوارة متحرک
این دیواره طوری طراحی شده است که فرد آسیب مند با قرار گرفتن بر روی این دیواره و حرکت
آن به درون استخر منتقل میشود. البته وجود نرده های عمودی بر سطح دیوارة متحرک ضروری است و
میلهها باید 10 تا 15 سانتی متر بالاتر از سطح دیوار قرار گرفته باش ند تا دست گرفتن از آنها راحتتر
صورت بگیرد . اگر بر روی دیوار فقط از یک میله استفاده شود توصیه میشود فاصلۀ مجاور موجود در
دو طرف میل ه برابر بوده و ابعاد هر دو طرف 60 سانتیمتر باشد . اما اگر از دو میله استفاده شود ، فاصلۀ
بین میلهها باید 60 سانتیمتر بوده و ارتفاع این دیوار باید بین 40 تا 48 سانتیمتر از سطح زمین باشد.
تصویر شماره 3 :رمپ ورودی استخر ( ورودی شیبدار )
پهنای این دیواره بین 30 تا 40 سانتیمتر است و پهنای آن باید به اندازه ای باشد که فرد بتواند
براحتی روی دیوار نشسته و با حرکت آن وارد آب استخر شود . طول دیوار حداقل بایستی 150 سانتیمتر
بوده و همچنین دیواره باید کاملاً در وسط ضلع قرار گرفته باشد . درازای بیشتر دیوار باعث راحتی
استفاده از آن خواهد بود . در صورتیکه افراد است فاده کننده از این دیواره متحرک از لباس های شنا
استفاده کنند ، و پوست بدن آنها
بطور مستقیم با رویۀ دیوار تماس
داشته باشد ، برای جلوگیری از
آسیبدیدگی شناگران بایستی -
سطحدیوار کاملاً صاف بوده و
دارای گوشهها و زوایای پخ
باشد.وجود زوایای تیز باعث-
آسیبدیدگیخواهد شد . ( تصاویر
( شماره 3 و 4
تصویر شماره 3 : دیواره متحرک با دومیله
4 - سیستم سکوی متحرک
این سیستم دارای سکویی است که استفاده کنندگان از صندلی چرخدار خود به روی آن منتقل شده
60 سانتیمتر میباشد . این ابعاد × و سپس با حرکت آن به داخل استخر منتقل می شود . ابعاد این سکو 48
فضای لازم برای قرار گیری یک فرد میباشد .
ارتفاع سطح سکو از محوطه اطراف استخر بین 40 تا 48 سانتیمتر می باشد که البته باید فضای مجاور
1 درصد باشد . / 150 سانتیمتر بوده و شیب این فضا نباید بیشتر از 48 × سکو به اندازة 150
بنابراین یک فرد آسیب مند می تواند با صندلی چرخدار خود به سکو نزدیک شده و سپس دور زده
و روی سکو قرار گیرد . طول 60 سانتی متری سکو بایستی در وسط فضای 150 سانتی متری قرار گرفته
باشد و باید دقت کرد که هیچ مانعی بر سر راه افراد وجود نداشته باشد.
تصویر شماره 4 : دیواره متحرک با یک میله
5 - انتقال پلکانی
در این سیستم ارتفاع هر پل ه نباید بیشتر از 20 سانتیمتر باشد و حتی ارتفاع کمتر از 20 سانتیمتر نیز
توصیه می شود ، عرض هر پله 35 تا 42 سانتیمتر و طول آن نبایدکمتر از 60 سانتیمتر باشد . پله ها باید
به اندازة 12 سانتیمتر تا سطح زیر آب ادامه داشته باشند.
کنارههای تمامی پله ها بای د بدون زوایای تند بوده و سطح تماماً صاف برای این نوع پلهها توصیه میشود
.طرز قرارگیری نرده در این نوع سیستم در شکل مشاهده می شود و میتوان نرده را برای هر دو سوی
پلکان تعبیه کرد . در صورتی که نرده فقط در یک طرف پلکان ورودی نصب شده باشد ، حتماً باید در
قسمت زیر سطح آب طرف مخالف را بوسیلۀ نرده جدا کرد تا مشکلی برای شناگران ایجاد نکند .
پلهها معمو لا جهت استفاده حاضران در استخر تعبیه میشود . که در صورت نیاز ، فردی به کمک
افراد ناظر در استخر از طریق این پله ها به استخر وارد شده و یا از آن خارج میشود . ارتفاع هر یک از پله
ها نباید بیشتر از 20 سانتیمتر باشد . پلههای ورودی حتماً بایستی دارای نرده باشند و فاصلۀ بین نرده ها در
حدود 50 تا 60 سانتی متر بوده که در این صورت حتی افراد آسیب مندی که به کمک عصا راه می روند ،
میتوانند براحتی از این پله ها استفاده کنند . وجود ارتفاع بیشتر نرده در بالای پله ها ضروری است ارتفاع
( نرده در بالای پلکان باید حداقل 85 سانتیمتر و حداکثر 95 سانتیمتر باشد . ( تصاویر شماره 5و 6و 7
تصویر شماره 6 : انتقال پلکانی
تصویر شماره 5 : انتقال پلکانی
تصویر شماره 7: انتقال پلکانی
منابع لاتین :
1- Andrē Trintignac : "Habitat et viesociale" , Montbeton , Paris , 1978
2- Deuxieme Tirage : "L`accessibilite " , Editions du Moniteur , Paris ,
1980
3- Marie – odile de Lannoy : "Sanitaires , Boulevard Raspail , Paris , 1957
4- www.access-board.gov
5- www.ada-detail-guidelines.org
6- www.Disability-spott.com
7- www.swimming-pools.com
8- www.westernisles.com
منابع فارسی :
-1 دفتر تحقیقات و معیارهای فنی ، 1363 ، طراحی برای مسکن برای اشخاص دارای معلولیت – سازمان
برنامه و بودجه – چاپ نقش جهان .
-2 مجموعه قوانین و مقررات مسابقات شنا ، فداسیون ورزشهای جانبازان و م علولین جمهوری اسلامی
ایران ، انجمن بینالمللی شنای معلولین.