طرح راهبردی مناسب سازی فضای شهری شهرستان

محمدرضا منعام
سید مهدی حجازی
محمدجابری
نوید زوجاجی
تمامی افراد جامعه صرف نظر از پا یگاه اقتصاد ی ، اجتماع ی و ویژگیهای روحی و جسمی و توانایی های فردی خو یش در
نزد خداوند دارای شان و منزلت بوده و باید از عزت و احترام برخوردار گردند .
قرآن مجید
چکیده
باتوجه به اینکه هم چنان برتعداد معلولین مخصوصا در کشورهای درحال توسعه افزوده می گردد ، با یستی تجه ی ز و
روان ساز ی مح یط ف یزیکی وم همچن ین به ینه ساز ی امکاکن عموم ی موجود برا ی معلول ین را مدنظر قرار داد . مناسب
سازی بستر شهر ی از مهمتر ین امور برا ی کمک به معلول ین در راستا ی یکسان ساز ی مح یط شهر ی برا ی ا ین قشر از افراد
جامعه می باشد .
روش ارائه شده در ا ین مقاله عبارتست از : اولویت بند ی اماکن عموم ی ، خدمات شهر ی و همچن ین راه ها یی جهت
مناسب سازی محیط شهر برای معلولین و جانبازان .
برای رس یدن به ا ین مهمرسشنامه ها یی طراح ی و توسط معلول ین و جانبازان تکم ی ل گرد ی د . چارچوب طراح ی ا ی ن
پرسشنامه ها ترک یبی از چند متد طراح ی پرسشنامه بود . با استفاده از داده ها ی بدست آمده از پرسشنامه ها و استاندارد
های مناسب سازی ، شاخص های موجود در پرسشنامه ها ارزش گذاری شدند .
کم ی شده و نتا یج داخل نرم افزار ها ی اطلاعات AHP اطلاعات پرسشنامه ها به روش تحل ی ل سلسله مراتب ی
وارد شد . در نها یت با استفاده از نقشه ها ی رقوم ی شهر ی بدشت آمده از داده ها ی مطالعه ، تجز ی ه و GIS جغرافیایی
انجام گرفت و در آخرین مرحله از این مطالعه طراحی و بهینه سازی مسیر ها ی شهر ی GIS تحلیل داده ها در محیط
صورت پذیرفت .
کلید واژه :
GIS ٢ ‐ AHP معلول – مناسب سازی – شهر – ١
مقدمه
بر اساس آمار سازمان بهداشت جهان ی در حال حاضر حدود ١٠ درصد جمع یت جهان دچار نوع ی معلول یت م ی باشد
که در حدود ٨٠ درصد آنان در کشور ها ی در حال توسعه زندگ ی میکنند و این در حالیست که بدلیل فقر ، سو تغذیه و
عدم رعا یت مسائل بهداشت ی ، مخاطرات ز یست مح یطی ، بلا یای طب یعی و دلایل د یگر همچنان بر تعداد معلول ین افزوده
میگردد .
در سال ١٩٣٣ از طرف مجمع عموم ی سازمان ملل قوان ینی برا ی یکسان ساز ی فرصت ها برای ا فراد دارای ناتوان ی وضع
گردید که تعداد ی از کشور ها به لحاظ ن یاز مبرم جامعه به مناسب ساز ی محیط شهری اقدام کردند . البته در ا ی ران بعد
از انقلاب اسلام ی نظام شهرساز ی و معمار ی دستخوش تغ ییراتی شده است که رشد روز افزون شهر ها را ب ه دنبال داشته
است و این باعث کم توجهی به امور شهری – تجهیزات شهری – روان سازی ساختمان های عمومی گردیده است .
از آنجائ یکه افراد کم توان قادر و مشتاقند که در فعال یت ها ی اجتماع ی و اقتصاد ی جوامع شرکت کنند تا به خود و
خانواده وجامعه شان ثابت کنند م ی توانند در ت مام جنبه ها ی زندگ ی فرد ی و اجتماع ی افرادی مفید واقع شوند . ( با بال
شکسته پریدن هنرماست ).
پس برا ی احقاق حق آنان که مهمتر ین آن استفاده آسان و بدون ترحم د یگران از مح یط شهر با ی د سر یعا به مناسب
سازی محیط فیزیکی شهر اقدام نمود .
طرح مسئله
از آنجائ یکه یکی از ملزومات رشد و توسعه جامعه تام ین بستر کالبدی مناسب در جهت ایجاد فرصت ها ی برابر برا ی
همه افراد جامعه به منظور تحرک و جابجا یی در سطح شهر و دسترس ی فرد ی به فضا ی عموم ی و شهر ی م ی باشد
بنابراین الویت بندی مکان ها با توجه به منطفه بندی
مد نظر است .
و حال :
مناسب سازی اماکن موجود با توجه به وضع موجود و و تغییرات روی آن چطور می نواند باشد ؟
هدف طرح :
١ - Analytical hierarchy process
٢ - Geographic information system
١‐ هدف مناسب ساز ی مح یط شهر ی با واقع یت ها ی موجود و بهبود و روان ساز ی مسائل حرکت و یکسان ساز ی
محیط
٢‐ بهینه سازی اماکن موجود در ساختمان های عمومی یعنی بانک ها ، اداره ها و پارک ها
٣‐ الویت بندی مسیر های شهر برای مناسب سازی به منظور کاهش هزینه مالی و کاهش در اتلاف وقت
روش تحقیق
کلیات روش اجرا
قبل از شروع مقاله با ید ذکر شود که روش پ یشنهادی برداشتی آزاد از تجربه مناسب سازی شهر تهران م ی باشد اما از
آنجائیکه هدف طرح مناسب ساز ی مح یط شهر ی برا ی معلول ین م ی باشد پس م ی با ی ست با مشکلات و موانع آنان از
نزدیک آشنا شد و این جز از طریق صحبت و پرسش از آنان میسر نمی شود .
در ابتدا برا ی این منظور شهر همدان به ٤ منطقه ( بر اساس مناطق ٤ گانه شهر همدان ) تقسیم شده است و از هر منطقه
٢٥٠ نفر نمونه به منظور پاسخگویی به سوالاتی که با توجه به اهداف تدوین گردیده بود انتخاب شدند .
شیوه جمع آوری داده ها
پرسشنامه :
تهیه پرسشنامه با توجه به استانداردها ی طراح ی پرسشنامه با ترک یبی از متد ها ی طراح ی پرسشنامه ته یه گرد ید که در ا ی ن
راستا از راهنمای های استاد محترم دکتر ذاکرحقیفی تشکر می کنم.
بعد از تکمیل ٢٥ مورد بصورت پایلوت بازنگری و تجزیه تحلیل پرسشنامه صورت گرفت.
از ٢٥ % کل چامعه آماری ( معلولین و جانبازان حرکتی) درسطح شهرستان همدان برای تکمیل پرسشنامه استفاده شد.
موارد مهمی که در پرسشنامه مطرح گردیده به شرح ذیل است.
١‐ شغل ، تحصیلات
٢‐ مسیر حرکت معلول در طول روز
٣‐ ارگانها ، ادارات ، بانکهای ، مراکز آموزش؛ تفریحی، توریستی ، درمانی ، مذهبی مورد مراجعه.
٤‐ محدودیتها
٥‐ عوامل غیرکالبدی ( حس معلول نسبت به شهر)
روش تجزیه و تحلیل داده ها
نتایج زیر حاصل شد . AHP ١ ‐ با بررسی پرسشنامه ها و با استفاده از روش
ابتدا کاربر ی ها ی دارا ی اهم یت مشخص شده و سپس آ یتم ها ی تاث یر گذار بر آن استخراج شده اند تا بتوان با کمک
داده های کیفی به داده های کمی تبدیل شود . AHP
در زیر نمونه ای از کاربری های ارزش گذاری شده مورد بررسی قرار گرفته است :
جدول ارزش گذاری مدارس :
جدول ارزش گذاری ادارات :
به عنوان پایلوت :
بیمارستان شهید بهشتی
در ا ین کاربر ی با توجه به آ یتم ها ی تاث یر گذار بر آن ارزش هر آ یتم مشخص شد و ارزش هر کاربر ی مشخص گرد ید .
( این ارزش گذاری از طریق سوالات پرسشنامه به دست آمد )
آیتم های تاثیر گذار امتیاز توضیحات
تخصص ٥ وجود انواع تخصص ها در بیمارستان
دسترسی ٢ طول مسیر و زمان رسیدن به بیمارستان
مناسب سازی ٣ تجهیز به منظور دسترسی آسان
تجهیزات ویژه ٤ وجود دستگاه ها به منظور کمک به بازتوانی معلولین
درصد پوشش بیمه ١ میزان درصد پرداختی بیمه برای هر فرد معلول
جدول زیر که به آن ماتریس اولیه گفته می شود،دارای ردیف ها و ستون های مشابهی است که اهمیت آیتم های اصلی
را نسبت هم بررسی می کند .
در این جا نسبت ردیف به ستون با توجه به امتیازاتی که قبلا فرض شده بود به دست آمده است.
این اعداد با توجه به پرسشنامه و تحلیل داده در آن صورت گرفته است .
ماتریس اولیه
پس متوجه می شویم تخصص بیمارستان نسبت به درصد پوشش بیمه بالاترین میزان اهمیت را ازنظر جانبازان و معلولین
داراست . چراکه اگر بیمارستانی را کلیه تخصص ه ا را همزمان داشته باشد معلولین دیگر مجبور نیستند برای هر
تخصص به بیمارستان های مختلفی مراجعه کنند.
پس ازتخصص نسبت تجهعیزات ویژه به درصد پوشش بیمه وهمچنین نسبت مناسب سازی شده به درصد پوشش بیمه
بالاترین میزان اهمیت را داراست.
ماتریس نرمال
میزان اهمیت
در آخر باتوجه به جدول نرمال ارزش کاربری بیمارستان ٥١ % بدست ست آمده است .
.در بررسی بازار بزرگ شهر همدان آیتم ها به شرح زیر می باشند که همانند نمونه قبلی برحسب اهمیت امتیاز بندی
شده اند .
آیتم های تاثیر گذار امتیاز توضیحات
دسترسی ٣ طول مسیر و زمان رسیدن به بیمارستان
مناسب سازی شده ٤ تجهیز به منظور دسترسی آسان
نوع بازار ١ انواع اجناس در معرض فروش
شبکه ارتباطی ٢ ارتباط و پیوستگی قسمت های مختلف بازار
قیمت ٥ ارزان بودن قیمت نسبت به سایر مراکز خرید
در ماتریس اولیه نیز نسبت اهمیت هر آیتم به سایر آیتم ها بررسی شده است.
ماتریس اولیه
همانطور که مشخص است نسبت قیمت به نوع بازار بالاترین میزان اهمیت را داراست چراکه بیشتر معلولین از وضعیت
مالی خوبی برخوردار نیستند .
به ترتیب نسبت آیتم مناسب سازی شده به نوع بازار و نسبت آیتم دسترسی به نوع بازار بیشترین میزان اهمیت را دارد
ماتریس نرمال
میزان اهمیت
در آخر نیز ارزش کاربری بازار ٥٠ % مشخص گردید.
طبق این طرح بایستی تمامی براساس آیتم های پر اهمیت معلولین بررسی گردند.
و بررسی نقشه ها ی به GIS در اختیار ما قرار داده است و پیاده نمایی انها در AHP ٢‐ با استفاده از داده هایی که
دست آمده و همچن ین طراح ی مس یر بر اساس ٢ اصل زمان سفر و طول مس یر و همچن ین تراکم نسب ی معلول ین در مناطق
انجام گرفت . GIS مختلف ٤ گانه تحلیل ذر محیط
GIS اولویت بندی در محیط
ابتدا پراک ندگی محل سکونت و کار معلولین ترسیم می شود و GIS بطور خلاصه برای اولویت بندی مکان ها در
سپس مکان های اولویت بندی شده بر اساس نیازهای معلولین مشخص می گردد و درنیجه طراحی مسیر مناسب (از نظر
زمان سفر و طول مسیر ) نیز صورت می گیرد .
بدین ترتیب بهترین مسیر برای رسیدن به سازمان ها و اماکن عمومی نیز مشخص می گردد.
استخراج شد تا بتوان مکان ها ی بلقوه معلول ین مشخص شود ، GIS در شهر همدان ابتدا نقشه پراکندگی در محیط
مسیر ها وزن دهی می شود تا بتوان مسیرهای دارای امتیاز بالا تا AHP سپس بااستفاده از آمار های به دست آماده از
به راحتی انجام می گیرد .در زیر نمونه ای از ای ن GIS معلوم کرد که این کار با توجه قدرت تحلیل داده ها در محیط
طرح که منطقه خضر همدان انجام شده است را مشاهده میکنید :
در زیر میتوانید پراکندگی معلولین در این منطقه را ببینید :
و پی اده نما یی AHP حال با توجه به یک سری آیتم های استاندارد که با کمک پرسشنامه و تحلیل آن ها به کمک
می توانیم مسیر های بهینه را مشخص و اولویت بندی مسیر را انجام داد و که ا ی ن اولوی ت بند ی منتج به GIS در
کاهش هزینه مناسب سازی و زود بازده بودن آن می گردد .
نتیجه گیری :
١‐ با توجه به درصد بالای سطح درآمد زندگی نسبت به استفاده از امکانات شهری
٢‐ تعیین اولویت برای مناسب سازی با توجه به میزان معلولین و جانبازان به اماک
منابع
• Martin , Fellendorf , Peter , Vortisch.(٢٠٠٠),"Integrated modeling of transport demend , route
choice , traffic flow and traffic emissions " recommended for presentation at the ٧٩ annual
meeting of the transportation research board TRB
• سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران ، اولویت بندی رفع موانع از شبکه معابر شهر تهران ، ١٣٧٥
• سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران ، ارزیابی ظرفیت مناطق برای تجهیز و مناسب سازی ، ١٣٧٦
• سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران ، تجربه مناسب سازی محیط شهری تهران ، ١٣٨٣
، GIS و کاربرد آن در AHP • میربد ، امیر ، ارائه مدل ارزش راه ها با تکیه به روش
انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر ، AHP • قدسی پور ، سید حسن ، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی