راه ناهموار ویلچرها

 الهام مهین روستا:
تعیین ضوابط و مقررات طراحی و بهسازی و نوسازی مسیرهای حمل‌ونقل شهری و بین شهری به‌منظور ایجاد تسهیلات حمل‌ونقل و دسترسی به امکانات برای جابه‌جایی افراد ناتوان و معلولان جسمی و حرکتی ضروری به‌نظر می‌رسد.
 این ضوابط می‌باید در داخل طرح‌ها با مقیاس (شهر و فرادستی) در مطالعات حمل‌ونقل جای گیرد.

بی‌تردید داشتن آمار جمعیتی از افراد ناتوان و معلول کشور می‌تواند در طراحی بهتر مسیرهای حمل‌ونقل ویژه برای این قشر از جامعه در محله‌های کوچک تا مقیاسی فراتر ما را یاری رساند.

دسترسی یکی از مهم‌ترین خصوصیات یک شهر خوب است. دسترسی را می‌توان به‌صورت‌های مختلف تقسیم بندی کرد. دسترسی به افراد، دسترسی به کالاها و منابع، دسترسی به اماکن و دسترسی به اطلاعات. تمامی دسترسی‌های ذکر شده جز دسترسی به اطلاعات، فیزیکی است.

بنابراین نیازمند توان جسمانی و حرکاتی است و وقوع آن نیازمند شبکه‌های خاصی است. امروزه حل مسائل دسترسی در شهرها و بهبود بخشیدن به کیفیت آن از اهداف عمده شهرها و شهرسازی به شمار می‌رود. حل این مسئله با نگرش به کلیه افراد جامعه اعم از پیر، جوان، و معلول صورت می‌پذیرد و امکان انتخاب را برای همه فراهم می‌سازد.

بخشی از جامعه ما را افرادی تشکیل می‌دهند که دچار محرومیت‌های جسمی و ناتوانی حرکتی هستند. این گروه در عرصه‌های مختلف علمی، ورزشی و شغلی توانایی‌های خود را نشان داده‌اند. به‌عنوان مثال کاروان ورزشی معلولان کشور ما در عرصه رقابت‌های بین‌المللی همیشه درخشیده‌اند. تردیدی نیست که بخش عمده‌ای از این افراد در جریان جنگ تحمیلی، سلامتی خود را از دست داده‌اند.

 آیا آنان لایق استفاده از امکانات خاص مربوط به‌خود در مقیاس شهر و بین شهری در زمینه حمل‌ونقل و دسترسی‌های محلی و فراتر نیستند؟ چه بسا افراد جامعه نیز به‌دلیل ناآگاهی نسبت به مشکلات معلولان از کنار آنها بی‌تفاوت می‌گذرند. زمانی‌که در عرصه عمومی و شبکه شهری (خیابان‌ها، کوچه‌ها، پارک‌ها، مراکز خرید، رستوران‌ها، مساجد و...) مسیرهای رفت‌وآمد ویژه معلولان طراحی و تعریف نشده باشد افراد جامعه وجود این قشر را در شهر حس نمی‌کنند.

بنابراین حس همیاری و مساعدت رو به فراموشی سپرده می‌شود. در این صورت عرصه عمومی در بهترین حالت خود آموزگاری بی‌همتا در زمینه آموزش مهارت‌ها و ادراک‌های اجتماعی است. کودکان و جوانان از راه مشاهده، تقلید و مشارکت نحوه ارتباط برقرارکردن و رفتار با انواع مردم (جوان، سالمند، ناتوان جسمی و....)را می‌آموزند.

همان‌گونه که وسایل حمل و نقل عمومی برای افراد عادی نهایت اهمیت را دارد  برای معلولان با توجه به شرایط جسمی و محدودیت‌های حرکتی و داشتن وسایل کمکی اهمیت بیشتری  را داراست. متأسفانه در کشور ما هیچ گونه پیش‌بینی قابل توجهی در جهت مناسب کردن این وسایل برای استفاده معلولان انجام نگرفته است. برابری فرصت‌ها در جامعه از مهم‌ترین مقولاتی است که باید به آن بها داد.

درحال حاضر با توجه به روند تهیه طرح‌های توسعه شهری و مجموعه‌های شهری مناسب‌سازی حمل‌ونقل شهری و بین شهری را درون طر‌ح‌ها باید یافت.

ضوابط و معیارهایی برای بهسازی و نوسازی به‌منظور سهولت رفت‌وآمد و فعالیت‌های اجتماعی معلولان باید در داخل طرح‌ها به‌طور جدی تعریف شود. در طرح‌ها باید قوانین مربوط به حل مشکلات موجود در محل‌های عبور و مرور از خیابان، پیوستگی به پیاده رو با جدول، پیوستگی پیاده رو با جوی یا آبرو، ساماندهی نرده یا زنجیر بین پیاده‌ها و خیابان در محل
خط کشی عابر پیاده، شیب زیاد معابر، لغزندگی، از بین بردن گودال‌ها در داخل شهر، از بین بردن موانعی که به داخل پیاده‌رو‌ها نفوذ کرده و موارد بسیاری که در شهرهای ما به وضوح دیده می‌شود گنجانده شود.

به‌طور نمونه طرح تفصیلی مناطق شهر تهران با ظرافت و دقت توسط مشاوران تهیه شده است. مطالعات حمل‌ونقل در مقیاس مناطق به‌طور دقیق مورد شناسایی قرارگرفته شده است.

 شبکه حمل‌ونقل و نحوه دسترسی‌های محله‌ای و ناحیه‌ای و منطقه‌ای طراحی و دقیق‌سازی‌ شده است. این اسناد به‌صورت اسناد پایه هر یک از مناطق در دسترس است و در گام بعدی باید در طرح‌های خردتر به طراحی مسیرهای ویژه و تسهیلات مربوط به این گروه از افراد جامعه پرداخت.  در این صورت  دامنه وسعت این طراحی در شهر تجلی پیدا می‌کند و مناسب‌سازی‌ شبکه حمل‌ونقل شهری شکل می‌گیرد.

از سوی دیگر در تدوین سؤالات پرسشنامه سرشماری عمومی نفوس و مسکن که در آبان ماه 1385 انجام شده است. پرسش‌های جامع‌تری در خصوص آمار ناتوان‌های جسمی و حرکتی نسبت به سال‌های قبل گنجانده شده است. در سرشماری نفوس و مسکن سال 1385 مرکز آمار ایران خانوارهای دارای معلول و جمعیت آن در کوچک‌ترین مقیاس (بلوک شهری ) مشخص شده است.

با داشتن آمار معلولان جسمی و حرکتی می‌توان در سطح محله‌ای (کوچک) به‌صورت نمونه و آزمایشی به طراحی معابر، پارک‌ها و مراکز فرهنگی و تفریحی پرداخت. تا حتی‌المقدور این افراد کارهای روزمره خود را در محل زندگی خود بدون نیاز به افرادی دیگر انجام دهند و اوقات فراغت خود را نیز به خوبی بگذرانند. آنان باید بدانند در مسیری مناسب وایمن می‌توانند رفت‌وآمد کنند و به خانه خود بازگردند در این صورت این افراد از انزوای اجتماعی خارج می‌شوند.

در جریان چنین مناسب‌سازی افراد سالم جامعه در جریان نحوه برخورد و ارائه امکانات به معلولان قرار می‌گیرند و پویایی و حرکت این افراد در جامعه مشاهده می‌شود. چرا که به مانند تمامی افراد جامعه زندگی اجتماعی و برخورداری از شرایط مناسب برای زندگی در شهرها مسلما حق آنان نیز است.

نتایج و بازتاب عملکرد این مناسب‌سازی یاری رسان ما در طراحی‌های فرادستی (شهر و فراشهر) و مسیرهای حمل‌ونقل هوایی و زمینی درون شهری و بین شهری می‌شود.
برنامه‌ریزی حمل‌ونقل متعادل به ما می‌آموزد که یکایک اعضای جامعه کودک و سالمند و ناتوان (جسمی– حرکتی) برای تداوم و بقا خود نیازمند رفتارهای اجتماعی (سفرهای مورد نیاز برای زیستن مدرسه رفتن، کار و خرید، تفریح) هستند و این سفرها را تا جایی که ممکن است باید دلپذیر، اقتصادی، ایمن و پر آسایش، ساده و قابل انتخاب سازد.

دسترسی و جابه‌جایی دو مقوله مهم در حمل و نقل شهری و بین شهری به‌منظور مناسب‌سازی‌ محیط برای ناتوانان است این امر نه تنها در طراحی شبکه معابر شهرهای ما رعایت نشده بلکه در طراحی شهرهای جدید نیز جدی تلقی نمی‌شود.

جهان سوم، مبلمان شهری، کتابخانه، معلولین جسمی- حرکتی، معلولیت،

 

 

مقدمه:

طبق آمارهای بدست آمده بیش از نیم میلیارد از جمعیت دنیا به دلیل نارساییهای ذهنی، جسمی و حسی معلول به شمار می آیند که 80 درصد آنها در کشورهای در حال رشد زندگی می کنند. دبیر کل سازمان ملل متحد به مناسبت روز بین المللی سالمندان و معلولین طی بیانیه ای گفت: افراد دارای معلولیت بزرگترین گروه اقلیت جهان را تشکیل می دهند و آنان به گونه ای نا متناسب فقیر هستند و احتمال بیکار شدن آنان نیز بیشتر می باشد و در قیاس با مردم عادی مرگ و میر بیشتری نیز دارند. به گفته ایشان حقوق مردم دارای معلولیت سالها نادیده انگاشته شده است ولیکن حالا وضع رو به بهبودی است. در اینجا این سوال به ذهن می رسد که به راستی معلولیت چه فرایندی است و به چه کسی معلول گفته می شود و چه طیفی از افراد جامعه را شامل می شود. در این مقاله ضمن معرفی واژه معلولیت و انواع آن، مشکلات معماری کتابخانه ها برای این گروه معرفی و راهکارهایی عملی و ساده جهت رفع این مشکلات ارائه داده شده است.
معلولیت و انواع آن:
در واقع معلولیت پیامد محرومیتهایئ است که فرد به عنوان نتیجه اختلالات یا ناتوانیها تجربه مئ کند و انعکاس تعامل و انطباق فرد با محیط است. معلولیت، ایفائ نقش عادئ فرد را با توجه به سن، جنس و عوامل اجتماعئ و فرهنگئ وئ محدود مئ سازد و یا از آن جلوگیرئ مئ کند و معلول به کسئ اطلاق میشود که براثر ضایعه جسمئ ، ذهنئ ، یا توام (ناشئ از توارث , بیمارئ , جنگ و حادثه) اختلال قابل توجهئ به طور مستمر در سلامت و کارایئ عمومئ بدن و یا در شئون اجتماعئ و حرفه ائ او بوجود آید به طورئ که این اختلال از استقلال وئ در زمینه هائ اجتماعئ و اقتصادئ بکاهد.
معلولیت طیف وسیع و گسترده ائ دارد که به طور کلئ شامل معلولیتهائ جسمئ ، ذهنئ ، روانئ و اجتماعئ مئ باشد. معلولین جسمئ شامل : معلولین جسمئ – حرکتئ ، نابینایان ، ناشنوایان.
1. معلول جسمئ - حرکتئ : عبارتست از هرگونه فقدان ، عدم کارایئ یا تغییر شکل تنه و اندامهائ فوقانئ و تحتانئ قابل رویت در ساختار استخوانئ و عضلانئ ، به طوریکه موجب محدودیت در انجام مهارت معمولئ روزمره فرد گردد.
2. معلول نابینا : به فردئ اطلاق میشود که حدت بینایئ وئ با وجود برخوردارئ از امکانات چشم پزشکئ و عینک طبئ در دو چشم کمتر از 1 دهم باشد و به عبارت دیگر تشخیص نور و شمارش انگشتان از یک مترئ میسر نباشد.
3. معلول ناشنوا : به فردئ گفته میشود که نتواند اصوات پیرامون خود را حتئ با استفاده از (سمعک) مستقیما از محیط دریافت نماید.
مشکلات معلولین درکتابخانه و در مسیر آن:
در کشور ما نیز پس از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، معلولیت سیری فزاینده داشته است. اکثر این جانبازان افراد شجاع و سالمی بودند که برای حفظ کیان کشور به معلولیت دچار شده اند و این افراد در حال حاضر با مشکلاتی روبه رو هستند که یکی از این مشکلات موانع شهری برای فعالیت آنان می باشد. معلولین و جانبازان با محدودیتهای فیزیکی نه به خاطر معلول بودن خود بلکه به دلیل معلول بودن شهری از انجام فعالیت و خلاقیت، کار و زندگی در محیط شهری عقب می مانند. معلولین به هنگام خارج شدن از منزل در مواقع اضطراری با مشکلات عدیده ای روبه رو می شوند مانند کوچه های باریک، مشکلات و موانع موجود در شبکه دسترسی پیاده شهری، مشکلات موجود در شبکه حمل ونقل شهری، وجود پله، جوی های آب بدون در نظر گرفتن پل ارتباطی و ... . نگاهی به وضعیت فوق همگی بیانگر در نظر نگرفتن حداقل حقوق شهری برای این افراد از سوی برنامه ریزان شهری می باشد در حالیکه هدف این افراد بایستی گونه ای از معماری باشد که برای کلیه افراد از جمله معلولین و افراد دارای محدودیتهای حرکتی قابل استفاده بوده و در رفت و آمدهای روزانه آنان مشکلی ایجاد ننماید. یک فرد معلول مانند دیگر افراد دارای حقوقی است و یکی از ابتدایی ترین این حقوق دسترسی آسان به اماکن شهری می باشد. البته مسئولان مشکلات اعتباری و هزینه های گزاف بازسازی اماکن شهری را عاملی برای عدم تهیه حداقل امکانات برای معلولین می دانند و یا اینکه حل تمامی مشکلات را بر عهده یک ارگان دانسته و خود را از دخالت در اینگونه امور مبری می دانند در حالیکه نیازهای افراد معلول در محیط شهری آنقدر متنوع است که باید آن را هم ردیف نیازهای افراد عادی جامعه درنظر بگیریم و در نتیجه انجام تمامی این امور از سوی یک ارگان به هیچ وجه امکان پذیر نیست. توجه به این امر نیز حائز اهمیت می باشد که صرف تصویب یک قانون برای معلولین مشکل را حل نمی کند زیراکه اجرای قانون از خود قانون مهم تر می باشد و تصویب و اجرای قانون برای این قشر از جامعه نیازمند اطلاعات صحیح و به روز در مورد افراد معلول در همه ابعاد می باشد که متأسفانه در نتیجه فقدان اطلاعات و آمار کافی و مناسب در این زمینه بسیاری از برنامه های شهری نیازهای آنان را در نظر نمی گیرد یا اینکه در نتیجه عدم الزام و بازرسی از سوی ارگانهای مسئول اجرایی مسائل مربوط به این قشر از جامعه بسیار سهل انگاشته می شود، در حالیکه این افراد نیز به عنوان انسان صاحب کرامت و عزت نفس می باشند و همین موانع معماری و شهری، یکی از بزرگترین سدهای شرکت این افراد در فعالیتهای اجتماعی می باشد. برنامه ریزان شهری موظف به بازگرداندن این قشر جدامانده از جامعه می باشند که این امر به وسیله سازگار و مناسب ساختن محیط شهری با نیازهای آنان عملی خواهد بود.
پس از شهرسازی مناسب با نیازهای معلولین، اولین قدم جهت بازگشت این عزیزان به جامعه خویش و ایفای حقوق شهروندی و کسب فرصت های اجتماعی برابر با سایر افراد، آموزش خاص آنان می باشد که در مراکز خاصی صورت می گیرد ولی در اینجا موسسات خدماتی مانند کتابخانه های عمومی می توانند با شناخت نیازهای اطلاعاتی معلولین و فراهم آوری منابع مناسب حال آنان، نقش پشتیبان و کاتالیزور را در این امر ایفا کنند. کتابخانه ها با ایجاد محیط فرهنگی مناسب و دسترس پذیر کردن منابع مورد نیاز آنان می توانند معلولین را در رسیدن به هدف خویش یاری رسانند. کتابخانه نیز می تواند روند یکپارچه سازی افراد معلول و سالم را تسهیل نموده و این افراد را که به دلیل معلولیت خود در بخش آموزش و پرورش از افراد سالم جدا شده اند، مجددا به صف افراد جامعه خویش بازگردانده و آنان را به جریان اصلی و عمومی جامعه خویش هدایت کند تا به حقوق اساسی خود در تصمیم گیریهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور دست یافته و احساس تعلق اجتماعی کنند. از طرفی کتابخانه می تواند با دورهم گرد آوردن قشر سالم و قشری با محدودیتهای فیزیکی در کنار یکدیگر، فرزندان امروز جامعه خود را که آینده سازان و برنامه ریزان آتی کشور خواهند بود به یک نگرش سالم و مناسب نسبت به تفاوت های معلولین و معلولیت رسانده و به آنان این بینش را بدهد که در عرصه های کلان کشوری و بین المللی برای این قشر از جامعه نیز جایگاهی تعریف کنند و تعامل زندگی کردن با آنان را نیز بیاموزند و به یاد داشته باشند که بایستی با هم و به کمک هم این جامعه را بسازند.
ذکر این نکته حائز اهمیت می باشد که با وجود تمام مزایایی که برای کتابخانه ها برشمردیم متأسفانه مشکل موانع شهری پس از خروج فرد معلول با محدودیتهای جسمی- حرکتی همچنان به قوت خود باقی است و جدای از این مطلب مشکل ساختمان و ساختار معماری کتابخانه ها را نیز باید به این مشکلات اضافه کنیم. در ادامه مطلب سعی می شود پس از ذکر برخی از این مشکلات تا جایی که امکان پذیر است راهکارهای مناسب نیز ارائه شود.
اولین مشکل فرد معلول با محدودیتهای جسمی- حرکتی پس از خروج از منزل کوچه های باریک به همراه جوی های آبی می باشد که معمولا در وسط کوچه ها با بافت قدیمی شهری وجود دارند و خصوصا معلولینی که با صندلی چرخدار خواهان تردد در این کوچه ها می باشند با مشکلات عدیده ای روبرو می گردند. سپس مشکلات و موانع موجود در شبکه دسترسی پیاده رو شهری پیش رو می آید و اینکه عدم وجود مسیرهای سر راست و بدون مانع با سنگفرشهای نامناسب و لغزنده و یا مسیرهای پیاده پوشیده از سنگریزه به همراه چاله هایی که گاه و بی گاه از سوی ارگانهای مختلف در سر راه این قشر سبز می شوند کار را بسی دشوارتر می سازند (تصویر1).

گاهی نیز برخی پیمانکاران لطف کرده و از سر خیرخواهی با شیب پیاده رو ها مزاح می کنند و در نتیجه شیب تندی پدید می آید که نه تنها کمکی به حال هیچ یک از افراد جامعه ندارد بلکه گاهی خطرات زیادی را نیز به دنبال دارد به طوریکه افرادی که از صندلیهای چرخدار استفاده می کنند در مسیرهای سربالایی و سرپایینی قادر به کنترل صندلی خود نیستند. پستی و بلندی های عرض پیاده رو که موجب عدم تعادل در چرخهای صندلی های چرخدار می شود را نیز نباید از نظر دور داشت.
اگر فرد معلول شانس بیاورد و از این همه بلا جان سالم به دربرد به مشکل سیستم حمل و نقل شهری بر می خورد زیرا که هیچ تعریفی در این سیستم برای این افراد صورت نگرفته است. برای مثال در مورد تاکسی، تاکسی های ویژه که مناسب حال این افراد باشد متأسفانه در ناوگان حمل و نقل شهری موجود نمی باشد. جدای از این عدم وجود شیب مناسب بین پیاده رو و خیابان جهت سوار شدن آنان به تاکسی ها خود مشکل دیگری است و یا وجود جوی های آب و فاضلاب در سطح خیابان بدون داشتن پل ارتباطی، یا میله های جوی های آب با فاصله زیاد که باعث گیرکردن چرخ صندلیها در آن می شود مشکل دیگری است. در مورد اتوبوس ها هم از طراحی ایستگاه اتوبوس گرفته تا خود اتوبوس هیچ تعریف و فکری در مورد این افراد نشده است. مترو نیز به عنوان پدیده قرن خود به تنهایی برای این عزیزان سرتا مشکل است. وجود پله های متعدد و عدم تعبیه آسانسور، وجود فاصله زیاد بین ایستگاه با مترو، عدم تخصیص واگنی خاص به این افراد با توجه به هجوم جمعیتی که در واگنهای مترو شاهد آن هستیم و ... همگی قابل ذکر است.
حال اگر فرض کنیم که این فرد با وجود تمامی مشکلات به جلوی محوطه کتابخانه برسد باز هم موانعی بر سر را ه است. از همان ابتدا اگر با تاکسی یا وسیله نقلیه شخصی آمده باشد به مشکل توقفگاه اتومبیل یعنی محل پیاده شدن سرنشینان از وسیله نقلیه و ورود آنان به مسیر پیاده رو مواجه خواهد شد. سپس با کفپوش هایی که در زیر پا جا به جا می شوند و یا کفپوش لغزنده و یا کف پوش خاکی با دست اندازهای مختلف آشنا خواهد شد. حال برای ورود به کتابخانه، گاهی اوقات حضور سطح شیبدار به فراموشی سپرده می شود و یا اگر هم باشد به دلیل شیب تند، عرض کم و اینکه در کنار آن میله با قطر مناسب وجود ندارد به طور عملی غیر قابل استفاده می شود. سپس درهای ورودی به دلیل عرض کم مانع ورود فرد با صندلی چرخدار می گردد. در بخش خدمات رسانی نیز به دلیل ارتفاع زیاد میز امانت برای برقراری ارتباط و سوال از کتابدار درمانده می گردند. اگر کتابخانه با سیستم قفسه باز باشد به دلیل اینکه عرض مناسب جهت رفت و آمد با صندلی چرخدار در نظر گرفته نشده است، امکان گشت و گذار در بین قفسه ها برای انتخاب کتاب از بین می رود. اگر کتابخانه قفسه بسته باشد و اگر سیستم دستی برگه دان هم رایج باشد، ارتفاع نامناسب برگه دانها نیز خود مشکلی می شود. همچنین وجود راهرو هایی با عرض کم و غیر استاندارد برای حرکت روان و آسان فرد معلول با صندلی چرخدار آسایش خاطر را از این عزیزان سلب می نماید. در قرائت خانه نیز چیدمان مبلمان بدون در نظر گرفتن محدودیت حرکتی این افراد با صندلی چرخدار می باشد. معمولا ارتباط های عمودی در اماکن و ساختمانها به وسیله پله صورت می گیرد. پله ها برای عبور معلولین با صندلی چرخدار مناسب نمی باشند، در نتیجه بایستی یا از آسانسور استفاده کرد و یا اینکه از سطوح شیبدار مناسب دارای عرض، طول و شیب به همراه نرده های کمکی که قطر مناسبی هم داشته باشند، استفاده کرد البته طول این سطوح شیبدار نیز نباید زیاد باشد. عدم تعبیه سرویس بهداشتی مخصوص افراد معلول و نیز تلفنهای عمومی و آبسرد کن های قابل دسترس برای این عزیزان را نیز باید به سایر مشکلات اضافه کنیم.
هنر معماری امروز که چکیده ای از اندیشه انسانها است، می تواند گامی بزرگ در راه توانبخشی، آسایش و استقلال معلولین به شمار رود. زمانی یک بنا کامل محسوب می شود که آسایش تمامی افراد جامعه چه سالم و چه معلول را فراهم نماید. با کمال تأسف باید بگوییم که ما از این فلسفه بسیار دور هستیم ولی برای جبران هیچ وقت دیر نیست. بلی بایستی زمان بسیار زیادی صرف کنیم و هزینه ای چندین برابر ساخت اولیه شهرهایمان به کار بریم تا به اصول استاندارد و آرمانی مبلمان شهری دست پیدا کنیم.

__________________
راهکارها:
کوچه ها:
عرض لازم برای حرکت مستقیم صندلی چرخدار معمولی که توسط شخص دیگری به جز فرد معلول هدایت می شود، 80 سانتیمتر و برای صندلی چرخدار بزرگ 85 سانتیمتر پیشنهاد شده است ولی این عرض برای صندلی چرخداری که توسط شخص معلول هدایت می گردد حداقل 90 سانتیمتر است. با اینکه از نظر تئوری عرض 90 سانتیمتری برای حرکت مستقیم تمام صندلیهای چرخدار کافی است ولی به دلیل سهولت حرکت، عرض گذرگاه صندلی چرخدار نباید کمتر از 120 سانتیمتر باشد وبرای عبور دو صندلی چرخدار در کنار یکدیگر، که هر دو به وسیله شخص معلول هدایت می شود، 180 سانتیمتر پیشنهاد می گردد. برای گردش 90 درجه ای صندلیهای چرخدار معمولی، سطحی حدود 140x140 سانتیمتر کافی است. این گردش برای صندلیهای چرخدار بزرگ سطحی در حدود 160x160 سانتیمتر مورد نیاز است. برای گردش 180 درجه ای صندلیهای چرخدار، حداقل سطح لازم 180x140 سانتیمتر است. برای گردش 360 درجه ای به محیطی در حدود 150 سانتیمتر و برای صندلیهای چرخدار بزرگ 170 سانتیمتر نیاز می باشد. استانداردهای ذکر شده در راهرو اماکن و ساختمانهای عمومی نیز قابل استفاده می باشد.
پیاده رو:
در مورد سطح پیاده رو ها نیز بایستی از سطوح با لغزندگی به طور جدی خودداری کرد زیرا که لغزندگی آنها در فصل زمستان دو چندان شده و خطرات بسیاری به همراه خواهد داشت. باید از کف های خاکی یا پوشیده از سنگریزه نیز اجتناب کرد زیرا که در کف های پوشیده از سنگریزه یا گراول، صندلی چرخدار پس از مدتی کوتاه به دلیل متراکم شدن سنگریزه ها در اطراف چرخها از حرکت می ایستند. کف پوش هایی نیز که در زیز پا جا به جا می شوند و یا اینکه ناهمواری دارند نیز مناسب نمی باشند(تصویر2). در نتیجه پوشاندن کف پیاده رو با مصالح سخت و غیر لغزنده مانند آسفالت و بتن مناسب می باشد.

شیب مسیر:
شیب زیاد طولی باعث می شود که هر حرکت صندلی چرخدار به سمت بالای شیب، آن را به سمت پایین براند(تصویر3). در حرکت به سمت پایین نیز شیب موجب می شود که فرد معلول کنترلی بر روی صندلی خود نداشته باشد و حادثه آفرین شود.

شیب زیاد عرضی نیز موجب عدم تعادل در چرخهای صندلی چرخدار گشته و اختلاف ارتفاع در چرخهای دو طرف صندلی، لغزش و سقوط فرد معلول را به دنبال خواهد داشت. شیب مناسب طولی 5% و شیب مناسب عرضی حداکثر2% می باشد که باید در ساخت معابر دقت کرد. شیب مناسب جهت پیوستگی پیاده رو و خیابان بایستی حداقل 5% و حداکثر8% باشد (تصویر4).

توقفگاه اتومبیل:
فضای پارکینگ کتابخانه باید به گونه ای طراحی شود که افراد معلول بر روی صندلی چرخدار بتوانند بدون هیچ گونه زحمت و خطری برای خود و دیگران به اتومبیل خود وارد و خارج شوند. در ضمن محل توقف اتومبیل نیز به شیبی در حدود 8% نیازمند است (تصویر5).


سطح شیبدار:
سطوح شیبداری که بتواند پاسخگوی نیاز معلولین باشد، بایستی دارای عرض، طول، شیب و نرده های کمکی مناسب باشد و نیز سطح آنان از موانع عاری باشد. در صورتیکه سطح شیبدار طولانی باشد باید از پاگرد استراحتی استفاده کرد. معلولین روی صندلی چرخدار برای عبور و مرور بر روی سطح شیبدار از میله های دستگرد تعبیه شده در دو طرف سطح شیبدار کمک می گیرند. میله دستگرد نباید در ارتفاعی قرار گیرد که کارآیی خود را برای معلولین از دست بدهد. ارتفاع مناسب میله دستگرد از کف شیبدار برای معلولین روی صندلی چرخدار 75 سانتیمتر مناسب می باشد. میله دستگرد نباید خیلی قطور باشد زیرا که در دست فرد معلول جای نگرفته و نه تنها کمکی به او نمی کند، بلکه خطر آفرین نیز می تواند باشد. حداکثر قطر میله باید 5/3 سانتیمتر باشد. حضور این میله ها با استاندارهای گفته شده، در طراحی سطوح شیبدار الزامی است(تصویر6). استاندارد شیب ورودی نیز همانند شیب مسیرها می باشد. در ضمن جنس کف مسیر نیز باید مورد توجه قرار گیرد.


آسانسورها و بالابرهای مکانیکی:
آسانسورها تنها وسیله مناسب جهت جابه جایی معلولین به صورت عمودی و دسترسی آنان به سایر طبقات می باشند. آسانسورها باید گنجایش یک صندلی چرخدار با یک نفر همراه را داشته باشند، حداقل فضای داخل آسانسور110x140 سانتیمتر می باشد(تصویر7). عرض ورودی آسانسور باید با عرض صندلی چرخدار تناسب داشته باشد که عرض 80 سانتیمتر مناسب می باشد. در فضای ورود به داخل آسانسور نباید فاصله زیادی بین فضای بیرونی و درونی آسانسور وجود داشته باشد. همچنین آسانسور بایستی به گونه ای طراحی گردد که بالاتر از کف راهرو توقف ننماید، سرعت باز و بسته شدن درب آسانسور با توجه به کند بودن حرکت معلولین بر روی صندلی چرخدار باید مورد توجه قرار گیرد. نیز باید در مورد محل قرار گرفتن دگمه های آسانسور محدودیت این افراد را مد نظر داشت. ارتفاع دگمه های کنترل نباید بیش از 140 سانتیمتر باشد.

با قرار دادن بالا بر مکانیکی در جوار یک یا دو پله که در ورودی ساختمان قرار دارند، می توان مشکل معلولین روی صندلی چرخدار را حل نمود. بالابرها به طور کلی به دو دسته بالابرهای عمودی و بالابرهای پله ای تقسیم می گردند(تصویر8). البته استفاده از بالابرها در منازل بیش از مکان های عمومی توصیه می گردد و شاید این بالابرها در ساختمان های عمومی کاربرد مطلوب مورد نظر ما را برآورده نسازند.



درب ورودی:
موانع موجود بر سر راه ورود معلولین جسمی به ساختمانهای عمومی نباید صرفا با تخصیص ورودی فرعی به آنان حل شود، بلکه باید با مناسب سازی یکی از ورودیهای اصلی برای معلولین، رفع گردد. در برخی از ساختمانها کم بودن عرض درب ورودی و یا وجود درب دیگری پس از درب ورودی اصلی آن هم با فاصله نامناسب و کم، موجبات مشکل را برای این افراد فراهم می سازد. در صورت ممکن نباید از آستانه در محل های ورودی استفاده کرد ولی در صورت نیاز آستانه قابل عبور برای صندلی چرخدار حداکثر 5/2 سانتیمتر می باشد. ورودیهایی که به صورت درب یک لنگه و دارای فضای ورودی هستند باید حداقل 120 سانتیمتر و حداکثر 150 سانتیمتر عرض داشته باشند. در ضمن ورودیهایی که به صورت درب دولنگه و نیز دارای فضای ورودی هستند باید حداقل 120 و حداکثر 160 سانتیمتر عرض داشته باشند(تصویر9). ورودی ساختمان باید در ارتباط بلاواسطه با آسانسور طبقات باشد و فاصله بین ورودی و آسانسور باید بدون مانع باشد.

پنجره ها:
به دلیل در نظر نگرفتن دید افراد با معلولیت جسمی- حرکتی که بر روی صندلی چرخدار قرار دارند، نحوه جایگیری پنجره ها و وسعت و ارتفاع آنها به گونه ای است که این افراد هیچگونه دیدی نسبت به بیرون ساختمان ندارند و چنین طراحی موجب تأثیرات سوء بر روح و روان آنان می گذارد. ارتفاع دید معلولین در حدود 130 سانتیمتر می باشد، در نتیجه پنجره هایی با ارتفاعی بیش از این کارآیی لازم برای آنان را ندارد. حداکثر ارتفاع پنجره از کف 60 سانتیمتر می باشد. نیز دستگیره پنجره ها باید در ارتفاع مناسب تعبیه گردند تا دسترسی به آنها جهت کنترل هوا در دسترس معلولین باشد. حداکثر ارتفاع دستگیره پنجره از کف بایستی 120 سانتیمتر باشد و نصب دستگیره های بلندی که به صورت اهرمی باز شوی پنجره را تغییر می دهند، می تواند برای معلولین مناسب باشد.
کف پوش کتابخانه:
به هیچ عنوان نباید از کفپوشهایی که دارای پرز بلند هستند در محیط کتابخانه استفاده کرد. کف کتابخانه نباید ناهموار، لغزنده و همراه با مانع باشد.
میز امانت، مخزن و قرائت خانه:
برای طراحی درست کتابخانه از نظر میز و صندلی و قفسه کتابخانه ها و ... باید ابعاد بدن انسان استفاده کننده در تطابق با وسایل مورد نظر مشخص شود. زمانی که هدف، دورهم آوردن افراد سالم و معلول در کنار یکدیگر باشد، باید ابعاد فرد معلول مبنای طراحی وسایل قرار گیرد(تصویر10). تطبیق وسایل با اندازه های بدن فرد مسئله ای حیاتی است. زیرا عدم دسترسی به این نوع وسایل در محیط کتابخانه در روحیه فرد معلول تأثیر منفی به جای خواهد گذاشت. برای مثال اگر میز و صندلیها در محیط قرائت خانه خیلی به هم نزدیک چیده شوند، فرد معلول بر روی صندلی چرخدارامکان عبور از میان آنها را نخواهد داشت، نیز اگر ابعاد و ارتفاع میز و صندلیها با فرد معلول بر روی صندلی چرخدار هماهنگ نباشد، فرد معلول احساس درماندگی خواهد کرد و به مرور از حضور در کتابخانه منصرف خواهد شد.


برای طراحی این وسایل دانستن محدودیتهای دسترسی فرد معلول بر روی صندلی چرخدار حائز اهمیت می باشد که در ذیل به برخی از این موارد اشاره می شود.
1- ارتفاع نشستن بر روی صندلی چرخدار= 78/. X قد فرد ایستاده + 4/6 ارتفاع جاپایی صندلی از کف
2- ارتفاع دید در حالت نشسته= 7/. X قد فرد ایستاده + 4/6 ارتفاع جاپایی صندلی از کف
3- ارتفاع آزنج از کف در حالت نشسته= 65/. X قد فرد ایستاده + 4/6 ارتفاع جاپایی صندلی از کف
4- عرض اشغال شده به وسیله دستهای باز شده از هم= 2./1 x قد فرد ایستاده
5- طول دسترسی راحت دست به جلو دراز شده = 39/. x قد فرد ایستاده
6- طول حداکثر دسترسی دست به جلو دراز شده= 5/. x قد فرد ایستاده
7- ارتفاع دست از در زمان دسترسی راحت به پایین= 15/. X قد فرد ایستاده + 4/6 ارتفاع جاپایی صندلی از کف
8- ارتفاع حداکثر دسترسی دست به سمت پایین= 6% x قد فرد ایستاده + 4/6 ارتفاع جاپایی صندلی از کف
9- ارتفاع دسترسی راحت دست به حالت مورب به سمت بالا از کف= 82/. x قد فرد ایستاده + 4/6 ارتفاع جاپایی صندلی از کف
10- ارتفاع دسترسی متوسط دست به حالت مورب به سمت بالا از کف= 94/. x قد فرد ایستاده + 4/6 ارتفاع جاپایی صندلی از کف
11- ارتفاع حداکثر دسترسی دست به بالا از کف= 2./1 x قد فرد ایستاده + 4/6 ارتفاع جاپایی صندلی از کف
12- پهنای شانه= 25/. x قد فرد ایستاده
13- پهنای باسن= 25/. x قد فرد ایستاده
14- ارتفاع صندلی= 25/. x قد فرد ایستاده + 4/6 ارتفاع جاپایی صندلی از کف
15- ارتفاع ران در حالت نشسته از کف= 38/. x قد فرد ایستاده + 4/6 ارتفاع جاپایی صندلی از کف
16- فاصله بین بالای میز و بالای ران= 6% x قد فرد ایستاده

خدمات اداری و رفاهی:
استفاده از دستگاه کپی، باجه تلفن و بوفه که جزء خدمات رفاهی برای تمام مراجعه کنندگان در کتابخانه محسوب می شود باید برای این افراد نیز قابل استفاده باشد که تنها از طریق در نظر گرفتن ارتفاع مناسب و نیز محدودیتهای حرکتی آنان مقدور می باشد.
آبسرد و آبگرم کن:
دگمه کنترل آبسرد و آبگرم کن باید در محدوده دسترسی فرد معلول بر روی صندلی چرخدار باشد. آبسرد کن هایی که دگمه کنترل آنها به نوعی است که نیاز به نیرو و فشار زیادی برای استفاده دارند، برای معلولین قابل استفاده نمی باشد. بهتر است آبسرد کن ها دارای کنترل با دست یا کنترل با دست و پا باشند. ارتفاع متوسط 91 سانتیمتر جهت استفاده عموم از جمله معلولین جسمی- حرکتی مناسب می باشد. آبسرد کن هایی از نوع دیواری بهترین نوع از نظر دسترسی می باشد.
سرویس های بهداشتی:
سرویس های بهداشتی به خصوص مستراح باید به نحوی طراحی گردند که برای معلولین جسمی- حرکتی نیز قابل استفاده باشد. توجه به عرض ورودی مستراح در ابعاد 5/77 سانتیمتر ضروری می باشد. اگر طراحی به نوعی باشد که در مستراح به داخل فضا باز شود، فرد معلول برای بستن در، مجبور به دور زدن یا برگشتن به سمت عقب می باشد که در اکثر مواقع کوچک بودن فضای داخلی باعث ایجاد مشکل برای آنان می شود که در نتیجه باید در فضاهای بهداشتی مخصوص معلولین به بیرون باز شود(تصویر11). محدودیت فضا قرار گرفتن فرد معلول بر روی صندلی چرخدار را در کنار کاسه مستراح غیر ممکن می سازد. حداقل اندازه فضای بهداشتی 150x 170 سانتیمتر باید باشد. کم بودن ارتفاع کاسه مستراح از کف به گونه ای که ارتفاع مستراح کمتر از نشیمنگاه صندلی چرخدار باشد، برای فرد معلول محدودیت ایجاد می نماید، که می توان ارتفاع مناسب کاسه مستراح از کف را 45 سانتیمتر در نظر گرفت. همچنین باید در مستراح مخصوص افراد روی صندلی چرخدار از میله های حمایت کننده عمودی و افقی بهره جست. میله های حمایت کننده افقی باید به موازات مستراح نصب گردد و حداقل 20 سانتیمتر و حداکثر 30 سانتیمتر از مستراح جلوتر باشد. میله های عمودی نیز باید با فاصله 30 سانتیمتر از جلو کاسه و 40 سانتیمتر بالاتر از نشیمنگاه مستراح بر روی دیوار مجاور نصب گردند. قطر میله ها نباید کمتر از 3 سانتیمتر و بیشتراز 5/4 سانتیمتر باشد.


معلول بر روی صندلی چرخدار باید بتواند برای استفاده از دستشویی تا حد امکان به کاسه آن نزدیک شود. حداقل عمق بدون مانع در زیر دستشویی 45 سانتیمتر می باشد. ارتفاع مناسب دستشویی برای معلولین 75 الی 80 سانتیمتر می باشد. توجه به ارتفاع مناسب محل قرارگیری حوله و صابون در ارتفاع 80 سانتیمتر حائز اهمیت می باشد.

نتیجه گیری:
همانطور که مشاهده شد بیشتر از این نیز می توان شرح و توضیح داد. در مورد مشکلات معلولین به عنوان بزرگترین اقلیت در جامعه می توان مطالب بسیار و راهکارهای مختلفی جهت رفع آن پیشنهاد کرد. لذا جا دارد که مسئولین امر برای این افراد که فرزندان همین مرزو بوم هستند قوانینی را وضع نموده و عملی نمایند و ازهمه مهمتر در اجرای طرحهای عمرانی هیچ پایان کاری را که قوانین وضع شده در بالا را مخدوش می کند، تأیید ننمایند تا این موضوع در بطن جامعه نهادینه شود و جهت تحقق این امر بسیار مهم، هیچ ارگان یا موسسه ای نباید استثناء قرار گیرد. مشکل همانطور که مشاهده می شود علم در اجرا و یا بودجه مالی نمی باشد بلکه مشکل در نهادینه نبودن این امر می باشد.

خودروهای مناسب سازی شده معلولان رونمایی شد

دانش پور- رونمایی از خودروهای مناسب سازی شده برای معلولان هم زمان با هفته بهزیستی با حضور دکتر فقیه رئیس سازمان بهزیستی، مهردادبذرپاش مدیرعامل گروه خودروسازی سایپا و تفرشی مدیرعامل پارس خودرو برگزار شد. رئیس سازمان بهزیستی در این برنامه انعقاد تفاهم نامه بین پارس خودرو و سازمان بهزیستی را اولین گام برای مناسب سازی امور معلولان در قسمت حمل ونقل برشمرد و گفت: قانون حمایت از حقوق معلولان شامل ١٦ ماده می شود که امور مربوط به مناسب سازی اماکن دولتی، خصوصی، خدماتی و تفریحی را نیز در بر دارد. به گفته فقیه، خودروهای پراید، مگان و ال٩٠ که شامل این طرح می شوند در سه کلاس مناسب سازی  شده اند که براساس نوع معلولیت معلولان مورداستفاده قرار می گیرد. وی ادامه داد: مطابق با شیوع معلولیت ها ١٧ خدمت در این خودروها آماده شده است که بالابر ویلچر، صندلی چرخان برای راحت پیاده شدن، دنده اتوماتیک و فرمان هیدرولیک را شامل می شود و تمام این خدمات بنا بر انتخاب معلولان بر روی خودروها نصب می شود. فقیه با بیان این که انجام این کار به وسیله شرکت معتبر به همراه خدمات پس ازفروش انجام می شود اضافه کرد: ثبت نام برای واگذاری این خودروها از نیمه شعبان و تحویل آن ها نیز از آبان ماه آغاز می شود ضمن آن که در زمان ثبت نام مشخص می شود که هر معلولی کدامیک از موارد خدمات رسانی را نیاز دارد. وی با بیان این که برای دریافت این خودروها تسهیلاتی نیز درنظر گرفته شده است افزود: قیمت خودروها براساس قیمت تمام شده بدون لحاظ سود دریافت می شود و معلولان فقط قیمت خودرو را بدون احتساب قیمت تجهیزات پرداخت می کنند؛ ضمن آن که درصدد هستیم شرایطی فراهم آوریم تا معلولان از وام های بانکی استفاده کنند. وی میزان تولید این خودروها را از آبان ماه تا پایان سال، ٥هزار خودرو برآورد کرد.

داستان کوتاه: آن سوی پنجره

 

در بیمارستانی دو مرد بیمار در یک اتاق بستری بودند.یکی از بیماران اجازه داشت که هر روز بعد از ظهریک ساعت روی تختش بنشیند.تخت او در کنار تنها پنجره اتاق بود. اما بیمار دیگر مجبور بود هیچ تکانی نخورد و همیشه پشت به هم اتاقیش روی تخت بخوابد .آنها ساعتها با یکدیگر صحبت می کردند. از همسر، خانواده، سربازی یا تعطیلاتشان با هم حرف می زدند.

هر روز بعد ازظهربیماری که تختش کنار پنجره بود ، می نشست و تمام چیزهایی که بیرون از پنجره می دید، برای هم اتاقیش توصیف می کرد . بیمار دیگر در مدت این یک ساعت، با شنیدن حال و هوای دنیای بیرون، جانی تازه می گرفت.

این پنجره، رو به یک پارک بود که دریاچه زیبایی داشت. مرغابیها و قوها در دریاچه شنا می کردند و کودکان با قایقهای تفریحشان در آب سرگرم بودند. درختان کهن، به منظره بیرون،زیبایی خاصی بخشیده بود و تصویری زیبا از شهر در افق دوردست دیده می شد. همانطور که مرد کنار پنجره این جزئیات را توصیف میکرد، هم اتاقیش چشمانش را می بست و این مناظر را در ذهن خود مجسم می کرد.

روزها و هفته ها سپری شد.

پرستاری که برای حمام کردن آن ها آب آورده بود ، جسم بیجان مرد کنار پنجره را دید که در خواب و با کمال آرامش از دنیا رفته بود . پرستار بسیار ناراحت شد و از مستخدمان بیمارستان خواست که آن مرد را از اتاق خارج کنند .

مرد دیگر تقاضا کرد که او را به تخت کنار پنجره منتقل کنند . پرستار این کار را برایش انجام داد و پس از اطمینان از راحتی مرد ، اتاق را ترک کرد .

آن مرد به آرامی و با درد بسیار ، خود را به سمت پنجره کشاند تا اولین نگاهش را به دنیای بیرون از پنجره بیاندازد . حالا دیگر او می توانست زیبایی های بیرون را با چشمان خودش ببیند .

هنگامی که از پنجره به بیرون نگاه کرد ، در کمال تعجب با یک دیوار بلند آجری مواجه شد

مرد پرستار را صدا زد و پرسید که چه چیزی هم اتاقیش را وادار می کرده چنین مناظر دل انگیزی را برای او توصیف کند ؟

پرستار پاسخ داد : شاید او می خواسته به تو قوت قلب بدهد . چون آن مرد اصلأ نابینا بود و حتی نمی توانست این دیوار را ببیند!!.