بررسی نقش توسعه مبلمان و تجهیزات شهری بر هویت شهرها و شهرسازی

نویسندگان:
پرستو کرمی (دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد رشته معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین)
- کرج - عظیمیه - میدان مهران - بوستان 6 - پلاک 28 - طبقه سوم غربی - کد پستی  16946
31557
09123267380-0261 - تلفن: [phone]
سارا شریعتی ( فار غ التحصیل رشته کارشناسی ارشد معماری واستاد دانشگاه آزاد اسلام ی واحد
قزوین)
34145- قزوین دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین- دانشکده معماری و عمران – کد پستی 1173
0281 - تلفن: [phone]
0281 - فاکس: [phone]
Email:
1. pa_karami57 @ yahoo.Com
2. Shareati- Sara @ yahoo.Com
کیفیت فضا یکی از مهمترین دلمشغولی های دانش طراحی شهری می باشد،در حدی که بسیاری از
نظریه پردازان،ارتقاء کیفیت محیط و فضاهای شهری و طراحی و ساماندهی مبلمان شهری را جز ء
یکی از مهمترین فعالیت های کارشناسان در حوزه طراحی شهری می دانند.
متاسفانه حدیث معماری امروز ایران ،حدیث کمرنگی از ارزشها و مفاهیم فرهنگی و تمدن ساز ،چه
در عرصه معماری و چه در عرصه شهر سازی و تجهیزات شهری می باشد . در صورتیکه اگر به
گذشته بنگریم می بینیم که فضاهای شهری نقش بسیار مهمی در زندگی فرد ی و اجتماعی و
شهری مردم داشتند. طراحان گذشته نیز در طراحی این فضاها نهایت دقت و توجه به ارزشها ،اصول
و مفاهیم معماری و شهر سازی ایران را حتی در جزئی ترین مسائل فراموش نکرده اند و همین امر
و مناسب بودن این فضاهای شهری و مبلمان و تجهیزات و تناسبات و انطباق این فضاها با بطن
فع الیت های شهری باعث شده که بسیاری از فعالیت های گروهی و اجتماعی مردم در کالبد آنها
جریان یابد و این امر باعث پیوستگی بیش از پیش ساکنان محله ها و بافت های شهری در گذشته
می شد.
امروزه با وجود دگرگونیهای عظیمی که در ساختار نهادهای اجتماعی شهرها صورت گرفته است و
همچنین جهت گیریهای نظام سرمایه گذاری در زمینه ساخت و ساز و ایجاد فضاهای شهری با
تضعیف احساس تعلق مردم به محله ها و فضاهای شهری روبرو هستیم،که این احساس عدم تعلق
مردم به فضاهای شهری ، بر محافظت نکردن مردم از این فضاها بی تاثیر نبوده است و حتی در کنار
2
این موضوع مواردی چون برنامه ریزی نا مناسب و عدم ارتقاء دانش عمومی نیز این تاثیرات منفی را
تشدید کرده است.
از طرفی هنوز هم رنگ و لعاب فرسودگی ،مبلمان شهری در کلان شهرهایی مانند تهران و دیگر
شهر ها ،آنها را از ارزشهای زیبا شناختی تهی کرده
است و اکنون این تجهیزا ت به اصطلاح مدرن که
روزی قرار بود امکانات رفاهی بیشتری را در اختیار
شهروندان بگذراند و خالق فضاهای چشم نواز شهری
باشد ، خو د به آ لا یند ه تر ین و بی استفا د ه تر ین
تجهیزات و امکانات تعبیه شده در پایتخت تبدیل شده
است. تصویر 1
گویی که وسعت مشکلات تهران و شهر هایی مانند آن و معضلات جدیدی که مدیران از ن و می
سازند تا اندازه ای رو به فزونی است که زدودن زنگار فراموشی از قامت مبلمان شهری ای ن کلانشهر
ها را باید در زمره برنامه های بلند مدت و حاشیه ای مدیران شهری دانست.
مبلمان شهری همچون دیگر عناصر تشکیل دهنده یک شهر ،بخشی از ارزشهای زیبایی شناختی و
عناصر مرتبط با هویت آن محسوب می شوند . بر اساس تعاریفی که کارشناسان شهری ارائه می
دهند، هر تجهیزاتی که به نوعی به بدنه ها و فضاهای شهری الحاق شوند باید جزئی از مبلمان
شهری بشمار آورد . با این تعریف ،حیطه گسترده ای از عناصر طراحی شده و موجود در یک شهر از
خط کشی خیابان گرفته تا ایستگاههای اتوبوس و سطل های زباله همه در دایره تعریف مبلمان
شهری جای می گیرند.
با نگاهی گذرا به وضعیت مبلمان شهری شهر های کشورمان ،بدون شک این قضیه م ؤید این نکته
است که ت صمیم گیری و برنامه های اجرایی در این بخش نیز چون بسیاری از حوزه های دیگر
،بدون اهداف بلند مدت و تعیین سیاست های جامع در نظر گرفته می شود و مصداق روشن این بی
توجهی ها را باید تنزل ارزشهای کاربردی و زیبایی شناختی مبلمان شهری دانست.
در این مقاله ضمن تعمق و بررسی نمو نه هایی از مبلمان های رایج و مرسوم شهری سعی بر آن
است که به راهکار هایی مناسب برای تاثیر گذاری و پویایی بیشتر مبلمان در فضای شهری اشاره
شود و در انتها به معرفی چند طرح موفق در غالب این موضوع پرداخته شود . اگر به معر فی مبلمان و
تجهیزات شهری بپردازیم ،می بینیم که مبلمان و تجهیزات شهری از جزئی ترین مسائل تا مسائل
کلی تر و جامع تر در ا ین موضوع را در بر می گ یرد که با بررسی راهکارهای زیر و برنامه ریزی
مناسب می توان به ایجاد فضاهای مناسب و تاثیر گذار و پویا برای کلان شهر ها یی مانند تهران گام
موثری بر داشت.
• استفاده مناسب و استاندارد از مبلمان و تجهیزات شهری
مجهز سازی فضاهای سبز و باز شهری از مقوله هایی است که علاوه بر مدیریت و برنامه ریزی های
مناسب شهری شامل طراحی مناسب ،بالا بردن سطح تسهیلات و شکل ظاهری پارکها و فضاهای
3
سبز ن یز می باشد که در ذیل به بررسی وضیت استاندارد و نکات ویژه در مورد تعدادی از مبلمان ها
می پردازیم:
نیمکت ه ا : یکی ازابتدایی ترین روش برای احساس آرامش و راحتی در پارکها و فضاهای شهری
صندلیها و نیمکت های موجود در آنها می باشد . که در مورد آنها نکات زیر مورد توجه و اقع شده
است:
- طرز قرار گرفتن صندلیها باید بگونه ای باشد که دسترسی به آنها آسان و راحت باشد و در
مسیر های شلوغ و در مراکز خاصی مانند ایستگاهها ،کیوسک ها و یا باجه های تلفن و .
نصب شوند.
- توجه به طراحی صندلی ها بر حسب نوع کاربری ها ضروری است و افراد مختلف ب ر اساس
سلیقه های مختلف انواع متفاوتی از صندلیهای پارک را می پسندند پس بهتر است در
فضاهای باز از انواع مختلف صندلیها استفاده کرد.
ایستگاههای اتوبوس:
- داشتن یک ایستگاه اتوبوس مناسب برای تمام سیستم های
حمل و نقل د ر و ن شهری امری واجب و ضروری می
باشد . باید توجه داشت که بهترین مکان برای ایستگاههای
اتوبوس در نزدیکی مغازه ها و تقاطع هاست.
- مساله مهم دیگر دسترسی آسان به این ایستگاههاست تصویر 2
- بطوریکه سوار شدن اتوبوس برای همه افراد حتی افراد معلول و ناتوان باید به راحتی صورت
بگیرد.
- تسهیلات و راحتی ن یز یکی از مواردی است که باید در طراحی این ایستگاهها مد نظر داشت و
ایستگاهها باید دارای مکانی برای نشستن مسافرین باشند ت ا در مواقعی که هوا نامساعد است
احساس راحتی کنند.
- اطلاع رسانی نیز یکی از موارد مهم است زیرا مردم به اطلاعاتی در مورد زمان ورود و خروج
اتو بوس ها نیاز دارند . وجود تابلو های اطلاع رسانی در این ایستگاهها برای شهروندان و توریست
ها مفید است.
روشنایی خیابانها و طراحی آنها:
در بسیاری از مراکز شهری بخصوص در مراکزی که افراد به
میزان امنیت بیشتری نسبت به دیگر مراکز احتیاج دارند مانند
پارکها و مراکز خرید و دیگر مراکز عمومی باید از تعداد بیشتری
از چراغهای روشنایی در خیابانها و مکانهای فوق استفاده شود.
طراحی این چراغها در سطح شهر به فن آوری و وسعت خیابان و
یا مراکزی که این چراغها در آن نصب می شوند بستگی دارد. تصویر 3
4
از دلایل اهمیت وجود روشنایی در سطح شهر می توان به موارد زیر
اشاره کرد:
- افزایش ایمنی در سطح خیابان بخصوص در مراکز پر رفت و
آمد
- راهنمایی جهت ها در سر تقاطع ها،چهارراهها،پل ها،ساختمانها
- تشخیص هویت و موقعیت محل
تصویر 4
از دیگر کاربردهای روشنا یی و استفاده از چراغها در طراحی شهری می توان به چراغانی شهر برای
جلب توجه افراد و برای برگزاری مراسم و ایجاد روشن ایی مناسب برای وسایل نقلیه شهری به منظور
حفظ امنیت و آرامش شهروندان برای انتظار کشیدن و ... می توان اشاره کرد.
ظروف زبال ه : ظروف زباله ای که در سطح شهر قرار دارند به مصارف
مختلفی می رسند.
این ظروف و سطل های زباله باید به تعداد زیاد در دسترس باشندو
احتیاج به محافظت مداوم نداشته باشند . در واقع در دسترس بودن و
وفور این سطل های زباله نقش مهمی در پاکیزگی شهر ها و محله
های شهری دارند چراکه مرم وقت خود را برای یافتن سطل زباله
صرف نمی کنند.
تصویر 5
بهترین مکان برای گذاشتن سطل های زباله مکانهای تجاری،پر رفت و آمد در حاشیه پیاده رو
ها،درنزدیکی اغذیه فروشی ها و صندلی ایستگاههاست.
عوامل متعددی را در طراحی سطل زباله ها باید در نظر داشت که به
تعدادی از آنها اشاره می کنیم:
کیفیت مواد موجود در سطل و تفکیک آنها ،گنجایش ظروف
زباله،میزان استفاده و محل قرار گیری سطل زباله،استحکام سطل
ها،همچنین ساخت سطل های زباله باید از موادی باشد که ضد
حریق بوده و در برابر آلودگی مقاوم باشد، شامل رنگی باشد که، به
راحتی ورقه ورقه نشودو دارای منفذ بوده و ترجیحا از جنس
آلومینیم،پاستیک های مقاوم و یا ورقه های استیل گالوانیزه باشد.
تصویر 6
• توجه به نوع طراحی و قابلیت های مبلمان و تجهیزات شهری استفاده شده در محله ها
ما با این مساله روبرو هستیم که شهروندان باید با قرار گرفتن در مناطق مختلف شهر،بدانند که در
کجا واقع شده اند و در حقیقت در اصول طراحی شهری و مبلمان شهری نوعی سواد فرهنگی و
اجتماعی نهفته است . بر همین اساس نباید یک طرح کلیشه ای را در همه بافت های شهر اجرا کرد
5
بلکه با استفاده از قابلیت های مبلمان شهری می توان مناطق و بافت های مختلف یک شهر را
بصورت هدفمند تفکیک کرد.
همه محله ها و بافت ها چه تاریخی و چه طبیعی و چه مدرن با طرحهای یکسان مبلمان شهری
روبرو هستند اگر چه برخی از این تجهیزات در شهر ها مانند صندوق های پس ت و یا باجه های روز
نامه فروشی به لحاظ نوع کاربرد و فعالیت دارای طراحی یکسان و متحدالشکل برای سهولت
شناسایی شهروندان می باشند اما ذکر این نکته برای اجرای سایر طرحهای تکراری مانند پل ها ی
هوایی یا تجربه ها ی ناموفق ایستگاههای چند منظوره اتوبوس در شهر های بز رگی مانند تهران
شاید ادعای ساده انگارانه ای باشد.
• استفاده از رنگ و نور و مصالح متنوع برای ساخت فضاهای شهری
به عمل « شهر سازی بر اساس اصول هنری » معمار و منتقد هنر در کتاب خود بنام « کامیلو زیته »
دیدن بسیار توجه کرده است و در اندیشه او فقط آنچه را که ناظر می بیند،یعنی آنچه که دیده می
شود اهمیت هنری دارد و از این موضوع تحت عنوان حظ بصری یاد کرده است و بنا به گفته وی
شهر سازی علم روابط است و این روابط بر اساس میزان دید ناظر پیاده در شهر مشخص می شود
.در واقع یکی از مسائلی که در ایجاد این حظ بصری می تواند مفید واقع شود استفاده از نور و رنگ
می باشد که با استفاده از از نور پردازی های متناسب محیط و رنگ ها ی مختلف مصالح به دلیل
تنوعی که در نمود فضایی ایجاد می کند ، میتوان عدم
یکنواختی را از بین ببریم و تاثیر بسزایی در این مقوله داشته
باشیم.بعنوان مثال قرار دادن تندیس ها و مجسمه های سنگی
بخصوص اگر در طراحی آنها از عناصر نمادین استفاده شود همرا
ه با نور پردازی خود را بصورت بدیعی نمایان می سازد و یا با
استفاده از متریالهای متنوع رنگی همراه طرح و نقوش مختلف و
هماهنگ در کف سازی پیاده رو ها ،مسیر های پیاده و یا در
دیواره نگاره ها و ... می توان به تنوع و تاثیر این فضاها افزود. تصویر 7
• استفاده از مصالح تجدید پذیر و پایدار در طراحی و ساخت مبلمان و تجهیزات شهری
امروزه با پیشرفت تکنولوژی در زمینه ساخت مصالح با مواد و متریالهای جدید ی در این زمینه
روبرو هستیم که حتی بعضی از این مصالح را می توان در مبلمان و و تجهیزات شهری نیز استفاده
کرد.در اینجا سعی شده به معرفی تعدادی از این مصالح بپردازیم.
1) همانطور که می دانیم استفاده از شیشه در بخشهایی از طراحی شهر ها و مبلمان شهری
کاربرد دارد که از این کاربردها م ی توان به شیشه های بکار رفته در استند ها و تابلو های تبلیغاتی و
یا کیو سک ها و ایستگاههای اتوبوس و ... اشاره کرد.
در پوشش این مبلمانها می توان بجای شیشه های معمولی از شیشه هایی موسوم به
استفاده نمود که دارای خواص زیر است: windowfilm
6
% • دفع حرارت نور خورشید تا 81
• جلو گیری از اشعه فرا بنفش تا % 99
• افزایش دفع ضربه در شیشه و جلو گیری از پخش قطعات
2) یکی دیگر از مصالح جدیدی که در کشور های پیشرفته از این مصالح برای ساخت انواع مبلمان
بخصو ص بر ا ی مبلما ن ها ی شهر ی ا ز ا ن استفا د ه می شو د متر یا لی بنا م تکنو ژل
است که از پلی اورتان ساخته شده است و قابلیت مصارف آن در طراحی مبلمان Techno gel
شهری و در طراحی داخلی است.از مزایای این ماده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فرم پذیری و قابلیت ارتجاعی برای ایجاد فرم های دلخواه
- شفافیت و رنگهای متنوع این محصول
- ضزیب اطمینان و مقاومت بالا
- عدم نیاز به محافظت مداوم
- قابلیت بازیافت
تصویر 8
نیزبعنوان Aluminum foam 3) از فوم های آلومینیمی
یکی از انواع مصالح جدید می توان نام برد که ازآل ومینیم
کف مانند و متخلخل و سبک وزن تشکیل شده است و
موارد مصرف آن در داخل و خارج بنا و مبلمان و سازه
های سبک می باشدکه می توان از آن برای دکه ها
،ایستگاههای اتوبوس،آلاچیق های درون پارکهاو ... استفاده نمود. تصویر 9
4)پارابیم نیز یکی از مصالح جدیدی است که در ساخت
آن از الیاف سه بعدی فایبر گلاس که با رزین مقاوم شده
، اند استفاده شده است و موارد مصرف این متر یال هم
برای ساز های سبک و شفاف و ایستگاههای اتوبوس
و...می باشد.
تصویر 10
• توجه به نور پردازی فضاهای شهری ضمن در نظر گرفتن مصرف انرژی و استفاده از
انرژی های پایدار
این انرژی های طبیعی که تحت عنوان انرژی های پاک از آنها نام می برند نه تنها به محیط زیست
خدشه ای وارد ننمو د ه بلکه با محیط طبیعی تجدید پذیر و سازگار می باشد . بطور مثال انرژی
7
دریافت شده سالانه از خورشید در سطح زمین چند برابر انرژی مورد مصرف انسانهاست . و همانطور
که می دانیم انرژی خورشید از راه تابش نور به زمین منتقل می شود،پس برای برای استفاده از
انرژی خورشیدباید تابش آن را به انرژی مورد نیاز تبدیل کرد . بعنوا ن نمونه در طراحی مبلمان و
تجهیزات می توان برای تامین روشنایی پارکها از چراغهایی استفاده نمود که از با طری های
فتوولتائیک در آنها استفاده شده ،بطوریکه در روز نور خورشید را جذب کرده و در شب نور ذخیره
شده را برای تامین روشنایی به مصرف می رساند.
• ترمیم بافت های فرسوده و غیر قابل استفاده و ایجاد تنوع در فضاهای شهری ضمن
هماهنگی با شهر و محیط شهری
یکی از مسائل مهم در امر طراحی شهری توجه به برنامه های بلند مدت برای ترمیم بافت ها و بناها
و مبلمانها و تجهیزات شهری فرسوده می باشد . چراکه ه دف فقط ایجاد مبلمان و تجهیزات شهر ی
نیست ،بلکه ترمیم و تعویض و رسیدگی و نظافت به موقع از این وسایل نیز باید مد نظر قرار
گیرد،که متاسفانه در تهران و شهرهایی از این قبیل ،با تنزل ارزشهایی کاربردی مبلمانهای شهری و
مناظر آزار دهنده ناشی از آن مواجه بوده ایم که امیدواریم در سالهای آینده،با برنا مه ریزی منسجم
تری در سایه تلاش مسوولان این مشکل حل شود.
در انتها به بررسی چند نمونه از فضاهای شهری می پردازیم که بخاطر هماهنگی و استفاده بجا و
درست مبلمان به یک فضای مطلوب شهری تبدیل شده اند.
در پورتلند-ایالت اورگان در آمریکا Pioneer courthouse میدان 
این میدان با قابلیت دسترسی آسان از طریق قطارشهری و تراموا محل گذران اوقات فراغت هزاران
نفر پرتلندی است.از عناصر مهم استفاده شده در این میدان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پله ها بعنوان عناصری برای نشستن علاوه برای
ایجاد فضاهای ارتباطی
- ردیف ستونها باعث ایجاد یک نظم بصری شده و
یک لبه شهری را تعریف کرده است.
- استفاده از آبنما برای ایجاد پویایی بیشتر در فضا
تصویر 11
در سانفرانسیسکو Union square میدان وحدت 
این میدان در مر کز شهر سانفرانسیسکو قرار داشت و به مرور زمان در اثر بی توجهی فراموش شده و
به فضایی راکد تبدیل شده بود . با طراحی مجدد و باز آرایی فضایی در سال 1997 این میدان شکوه و
رونق تازه ای گرفت . از ویژگیهای فضایی و تجهیزات شهری در این میدان می توان به موارد زیر اشاره
کرد:
- استفاده مطلوب و مناسب از نیمکت ها و صندلیها
- استفاده از نور پردازی مناسب
8
- بر قراری ارتباط با فضاهای اطراف برای ایجاد سر
زندگی در میدان تصویر 12
در میلان del duomo میدان 
این میدان یکی از میدانهای شهر میلان است که تصویر
آن در ذهن گردشگران باقی می ماند.فضای این میدان از
سه طرف توسط گذرگاههای سر پوشیده مردمی و مغازه
ها و کلیسای تاریخی که متعلق به قرن دوازدهم است
پوشیده شده است.از عناصر ویژه در این میدان می توان به
موارد زیر اشاره کرد:
- پله های کلیسا فضای مناسبی برای نشستن و ملاقات
مردمی ایجاد نموده اند.
- فضای وسیع میدان امکان تجمع فروشندگان را بوجود
آورده اند که این باعث پویایی بیشتر میدان شده است. تصویر 13
- و در نهایت اینکه نوع کفسازی و آرایش فضا
متناسب با فضاهای تاریخی اطراف است.
منابع و ماخذ: