مناسب سازی شبکه معابر محیط شهری برای معلولین و جانبازان

١

فائزه اعتماد شیخ الاسلامی
دانشجوی کارشناسی ارشد معماری شهید بهشتی
آدرس: اوین، بلوار دانشجو، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده معماری و شهرسازی
F_ ete @ yahoo.com
چکیده: یکی از اصول پذیرفته شده در بین فلا سفه اصل حرکت است . آنها بر این عقیده اند
که جهان سراسر در حرکت است و حرکت انسان عبارت است از تغییر و تحول و سیر
تدریجی هر موجود برای رس اندن قوای ذخیره شده در خود به فعلی ت. از این رو باید برای
کلیه اقشار جامعه امکانات لازم برای سیر و پیشرفت فراهم باشد . افراد معلول و جانباز نیز از
این اصل مستثنی نیستند و محیط شهری باید به گونه ای طراحی و مناسب سازی گردد تا
بتوانند از کلیه امکانات آن بهره گیرند.
شبکه معابر در هر شهر، عام ل ارتباطی کلیه فضاهای شهری است که با مناسب سازی آن
برای فرد معلول ، بسیاری از مشکلات این قشر از جامعه حل می شود . برای دستیابی به روش
مناسب سازی، در ابتدا مشکلات شبکه معابر پیاده و شبکه ارتباطی پیاده و سواره برای
معلولین و جانبازان در محله مورد بررسی ، در دو بخش خصوصیات فیزیکی و موانع شناسای ی
می شود . مشکلات به تفکیک در مورد معابر درجه یک و دو و سه ارائه شده و سپس
راهکارهایی در دو بخش بهسازی و نوسازی به صورت ضوابط و توصیه ها ارائه می گردد.
در مبحث خصوصیات فیزیکی سطح، عرض، جنس و شیب طولی و عرضی و در مبحث موانع
فیزیکی موانع موقت و موانع دائم بررسی می گردند.
واژه های کلیدی: محیط بدون مانع، معلولیت، معلول جسمی- حرکتی، موانع فیزیکی، شبکه ارتباطی
١. مقدمه
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، ده درصد جمعیت جهان به نوعی دچار معلولیت جسمی هستند .
(سازمان ملل متحد، 73 ) پس از جنگهای جهانی اول و دوم با توجه به کثرت جمعیت معلول، موضوع
مناسب سازی مورد توجه قرار گرفت . "در سا ل 1982 در سی و هفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان
ملل متحد سند ارزشمندی تحت عنوان برنامه اقدام جهانی برای معلولان به تصویب رسید و دهه 1983 تا
1992 دهه معلولان نامیده شد . در بند 21 این بیانیه آمده است که محیط عمده تاثیرات اختلال یا
( معلولیت را بر زندگی فرد تامین می کند." (نورانی، 82
٢
در کشور ما موضوع مناسب سازی پس از پایان جنگ تحمیلی و معلولیت بسیاری از رزمندگان اسلام مورد
توجه واقع شد و تاکنون اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است . آیین نامه شورای عالی معماری و
شهرسازی که در سال 1368 تنظیم شد ؛ نقطه عطفی در پرداخ تن به این امر در کشور ماست . البته
بیشتر تحقیقات و مطالعات صورت گرفته، کلیت مساله را مدنظر قرار داده اند و مطالعات موردی کمتر در
این زمینه صورت گرفته است. در این پژوهش به ارائه روش مناسب سازی معابرشهری می پردازیم.
نگارنده سرپرستی فاز تحقیقاتی و طراحی پروژه مناسب سازی مهر شهر کرج برای معلولان و جانبازان را
در شرکت مهندسین مشاور نقش کوثر برعهده داشته است.
٢. محیط شهری و فرد معلول
معلولین جسمانی را که ناتوانایی یا عدم توانایی کامل در فعالیتهای اعضا بدنی خود دارند، می توان به دو
دسته معلولین حسی و معلولین جسمی - حرکتی تقسیم کرد. نابینایان و ناشنوایان، معلولین حسی می
باشند. معلول جسمی - حرکتی فردی است که به هر علت دچار ضعف، اختلال و یا عدم توانایی در
اندامهای حسی و حرکتی است و برای تحرک نیاز به استفاده از پاره ای وسایل کمکی داشته باشد . (مرکز
( تحقیقات ساختمان و مسکن، 68
معلولین جسمی - حرکتی را به دو گروه بزرگ معلولین نیمه متحرک و معلولین استفاده کننده از صندلی
چرخدار تقسیم می شوند . از آنجا که بیشترین مشکل حرکتی را افراد معلول استفاده کننده از صندلی
چرخدار دارند و پردردسرترین وسیله کمکی از نظر حجم، وزن و اشغال جا صندل ی چرخدار است؛
(سورنسن، 70 ) به هنگام طراحی یا مناسب سازی برای معلولین با در نظر گرفتن این گروه از معلولین، به
طور حتم مسائل معلولین نیمه متحرک نیز مرتفع می شود . از این رو صندلی چرخدار بدلیل دارا بودن
بیشترین محدودیت در میان سایر وسایل حرکتی مبنا قرار داده می شود.
سازمان بهداشت جهانی در سال 1981 توانبخشی را اولین پاسخ به ن اتوانی و معلولیت تعریف کرده است؛
که به سه مرحله توانبخشی پزشکی، توانبخشی حرفه ای و توانبخشی اجتماعی قابل تقسیم است . یکی از
مسائلی که در توانبخشی اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد، مناسب سازی اماکن شخصی و اجتماعی و
ابزار فرد معلول برای کم کردن مشکلات روزمره اوست . این امر می تواند در خودکفایی و بهبود روانی
معلول و در بازگرداندن او به زندگی نقشی مهم ایفا کند.
با مطالعه نیازهای فیزیکی کلیه معلولین اعم از نابینایان، ناشنوایان و معلولان جسمی و چگونگی مناسب
سازی برای هر گروه به این نتیجه می رسیم که:
در مورد نابینایان، استفاده از علایم قابل لمس و صوتی و نیز اختلاف جنسیت کف در مواقع خطر